ΑΝΤΙΓΟΝΗ, «Αναρχίας δὲ μεῖζον οὐκ ἔστιν κακόν·»

    

    Ο ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ

 

 Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ : (στίχος 672)

   
« Ἀναρχίας δὲ μεῖζον οὐκ ἔστιν κακόν·». (Δεν υπάρχει μεγαλύτερο κακό από την αναρχία.)

   Ο Κρέοντας ως βασιλιάς με αδιαμφισβήτητο κύρος και υψηλές πολιτικές φιλοδοξίες, όπως φάνηκε άλλωστε κι από τις πρώτες εξαγγελίες του στο Α΄ επεισόδιο, μιλά για την αναρχία την οποία και θεωρεί μέγιστο κακό. Ο λόγος που το κάνει είναι αφενός μεν να πείσει για τη θυμοσοφία του και τη συνέπεια των λόγων του τον χορό και αφετέρου να προκαταλάβει την αντίδραση του Αίμονα, ο οποίος πρέπει να δείξει σεβασμό στον πατέρα του και ευπείθεια στους νόμους. Η ρήση του απηχεί τις απόψεις των πολιτών που αποδέχονται τη νομιμότητα της εξουσίας του, τον ηγετικό του ρόλο και το πολίτευμα της πόλης τους, τη βασιλεία. Η ανυπακοή στο βασιλιά και η απείθεια στο νόμο θεωρείται επονείδιστη πράξη προδοσίας και τιμωρείται αμείλικτα. Βέβαια η αναρχία δεν κάνει διακρίσεις πολιτευμάτων, είναι το ίδιο ολέθρια και για τη δημοκρατία, που δεν έχει βασιλείς ή τυράννους, οπότε ευφυώς ο Κρέοντας επικαλείται μια άποψη με καθολικό κύρος και γίνεται έτσι περισσότερο πειστικός. Για να τεκμηριώσει μάλιστα την άποψή του λέει ότι η αναρχία καταστρέφει τις πόλεις, αναστατώνει τα σπίτια και διασπά την πολεμική παράταξη μάχης γιατί οι στρατιώτες λιποτακτούν, ενώ αντίθετα η πειθαρχία σώζει αυτούς που μένουν σταθεροί και αμετακίνητοι στη θέση τους: 

   ἀναρχίας δὲ μεῖζον οὐκ ἔστιν κακόν·

 αὕτη πόλεις ὄλλυσιν, ἥδ᾽ ἀναστάτους
οἴκους τίθησιν, ἥδε συμμάχου δορὸς
τροπὰς καταρρήγνυσι· τῶν δ᾽ ὀρθουμένων   675
σῴζει τὰ πολλὰ σώμαθ᾽ ἡ πειθαρχία.

   Βέβαια η κοινή πείρα επιβεβαιώνει όλα αυτά και έτσι ο Κρέων εμφανίζεται υπέρμαχος της τάξης και της χρηστής διοίκησης, όχι μόνο της πόλης που εξουσιάζει, αλλά και του οίκου του, που είναι αφέντης. Ο Αίμονας δηλαδή ¨εγκλωβίζεται¨ αφενός μεν στην πατρική εξουσία (Πάτερ, σός ειμι… στ. 635), αλλά και στη βασιλική εξουσία του Κρέοντα, οπότε πρέπει να υπακούσει τυφλά, ως πιστός και προσηλωμένος γιός στον πατέρα, αλλά και ως νομιμόφρων πολίτης στον βασιλιά, διαφορετικά η ανυπακοή του, η απείθεια του θα ήταν μια ασεβής πράξη ¨αναρχίας¨ ανάλογη δηλαδή μ’ αυτή της Αντιγόνης. 

  Ως αναρχία θεωρείται η έλλειψη αρχής δηλαδή κάθε νόμιμης ή φυσικής εξουσίας, η ακυβερνησία, η οποία όμως αντιβαίνει στο πολίτευμα και το πνεύμα των νόμων της πολιτείας, αλλά και στη συνείδηση του λαού. Η κατάσταση αυτή είναι ανεπιθύμητη και επικίνδυνη κοινωνικά και πολιτικά, όχι μόνο για τους κρατούντες, αλλά και τον λαό γιατί οδηγεί στην ανυπακοή, την αυθαιρεσία, την ασυδοσία, την παρανομία, την ανεξέλεγκτη βία και τη χαώδη παραλυσία. Νοθεύει και διαστρέφει κάθε συλλογικό όραμα και θεσμική κατάκτηση του παρελθόντος και αμαυρώνει τον πολιτικό πολιτισμό, αφού καταλύει κάθε έννομη αρχή και τάξη, αρνείται κάθε ηθικό φραγμό, οδηγεί στον εκβαρβαρισμό και επαναφέρει τον πρωτογονισμό. Η αναρχία στερείται νομικού ερείσματος και πολιτικού επιχειρήματος, γκρεμίζει τα πάντα, χωρίς να οικοδομεί τίποτα. Αυτή την αταξία υπαινίσσεται ο Κρέων και όλοι συμφωνούν μαζί του πως είναι μεγάλο κακό η αναρχία. Όμως πρέπει να κάνουμε έναν απαραίτητο διαχωρισμό της κατάστασης της αναρχίας, από την ιδεολογία του αναρχισμού.
   
   Η αναρχία ως ιδεολόγημα είχε διαχρονικά ένθερμους θιασώτες, αμφισβητίες του εκάστοτε κοινωνικού και πολιτικού κατεστημένου, όμως ενώ γοήτευε ως θεωρία ήταν ανέφικτη ως πράξη. Ίσως ο πρώτος ιδεολόγος αναρχικός της αρχαιότητας ήταν ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης, ο οποίος ζούσε συνειδητά στην απόλυτη ένδεια -σ’ ένα πιθάρι- απαξίωνε την κοινωνία και τους πολιτικούς θεσμούς, περιφρονούσε τους πάντες -ακόμα και τον Αλέξανδρο- και έψαχνε ανθρώπους με το φανάρι, μέρα μεσημέρι. Ο στωικός Ζήνων υποστήριξε έναν ηθικό ιδεαλισμό - αναρχισμό ως φιλοσοφία, προτάσσοντας την αγάπη αντί του νόμου και τη φυσική κοινωνία αντί της πολιτικής κοινωνίας γιατί πίστευε ότι φύση και νόμος είναι αντίθετα. 

     

  Στον νεότερο κόσμο, κατά το 18ο-19ο αιώνα, αναρχικοί ιδεολόγοι ήταν ο Άγγλος Γκόντουιν, ο Γάλλος Προυντόν και οι Ρώσοι Μπακούνιν και Κροπότκιν. Ο ρόλος της νόμιμης εξουσίας ήταν πάντα αποδεκτός, τα πρόσωπα που την ενσάρκωναν μπορεί να ήταν ανεπιθύμητα ή η πολιτική φιλοσοφία σύμφωνα με την οποία ασκούνταν δεν ήταν πάντα επιθυμητή, αλλά γι’ αυτό υπήρχαν οι εκλογές γιατί ακόμα κι αν ήμασταν αναρχικοί εκ φύσεως, είμαστε πολίτες εκ πεποιθήσεως. Από τις συμβιωτικές ομάδες των πρωτογόνων δεν υπήρξε ποτέ αναρχική κοινωνία στην ιστορία, με εξαίρεση ίσως την περίοδο αναρχίας-τρομοκρατίας στη Γαλλική επανάσταση, που ο οργισμένος όχλος κατέλαβε την εξουσία και οι πρώην επαναστάτες, όπως ο Ροβεσπιέρος, έγιναν οι ίδιοι θεομίσητοι τύραννοι και δολοφόνοι. Η αναρχία είναι μια άλλη τυραννία, χειρότερη ίσως, αρκεί μόνο να θυμηθούμε το Θούριο του Ρήγα: ¨γιατί κι αναρχία ομοιάζει τη σκλαβιά, να ζούμε σαν θηρία είν’ πιο σκληρή φωτιά¨ .