Κυριακή 14 Ιουνίου 2020

Αναζητώντας τη χαμένη ευτυχία


Ενιαία εξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στη Γ΄ Λυκείου 

Κριτήριο αξιολόγησης: 8ο                                                 Παπατσίρος Απόστολος 

                                         Αναζητώντας τη χαμένη ευτυχία 

   [...] Ευτυχία, μεγάλη λέξη φυσικά, αφού οι ειδικοί ισχυρίζονται πως με την ευτυχία συμβαίνει ό,τι ακριβώς και με τον Ήλιο ή τον θάνατο: δεν μπορούμε να την κοιτάξουμε κατάφατσα. Μόλις θελήσουμε να την πιάσουμε, εξαφανίζεται. Ξέρουμε πολύ καλά πότε είμαστε δυστυχείς, εκνευρισμένοι, θυμωμένοι ή θλιμμένοι, αλλά δεν συνειδητοποιούμε πότε είμαστε ευτυχισμένοι, παρά μόνον όταν πια η κατάσταση αυτή αποτελεί παρελθόν. Ωστόσο, την αναζητούμε σαν να επρόκειτο για μια κρυμμένη διάσταση, μια χώρα που θέλουμε να κατακτήσουμε, την κυνηγάμε σαν ένα άγριο θήραμα. Για να πετύχουμε το σκοπό μας, καθηγητές σε σοβαρά πανεπιστήμια μελετούν το θέμα, ενώ δημιουργήθηκαν ήδη κλινικές γέλιου, καταστρώθηκαν κυβερνητικά σχέδια, επιστήμονες ανατέμνουν τον εγκέφαλο για να εντοπίσουν τη ζώνη ευτυχίας, χάπια διατίθενται, όπως τα περίφημα Προζάκ... 

    Φαίνεται, τελικά, πως θεωρούμε την ευτυχία αναφαίρετο δικαίωμά μας. Όσοι όμως νομίζουν πως μπορούν να την αγοράσουν με το χρήμα, απατώνται, γιατί είναι πλέον σίγoυρo πως η ευτυχία δεν αγοράζεται. Όχι μόνο το να κατέχεις όλο και περισσότερα υλικά αγαθά δεν προσφέρει πραγματική ικανοποίηση, αλλά επιπλέον εκείνοι που έθεσαν τον πλουτισμό ως προτεραιότητα στη ζωή τους γρήγoρα αντιμετώπισαν το άγχος και την κατάθλιψη σε ασυνήθιστο βαθμό και συγχρόνως είδαν μειωμένη την αίσθηση της ευμάρειας. Το ίδιο ισχύει για εκείνους που αναζητούν, πέρα από οτιδήποτε άλλο, τη δόξα και το να γίνoυν ελκυστικοί πάση θυσία. Σε ψυχολογικό επίπεδο -πάντα- φαίνεται πως δεν τα καταφέρνουν καλύτερα από εκείνους που, αντίθετα, αντί για δόξα επιδιώκουν να δημιουργήσουν στενές σχέσεις με τους άλλους, να αναπτύξουν τη δική τους ταυτότητα ή να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους. 

    Παλαιότερες μελέτες είχαν δείξει πως ούτε τα έσοδα ούτε η ομορφιά έχουν σχέση με την αίσθηση της ευζωίας, αλλά ο Ρίτσαρντ Ράιαν, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ράτσεστερ, έκανε ακόμη πιο ανησυχητικές ανακαλύψεις. Σε τρεις έρευνες, που δημοσιεύτηκαν από το 1993 σε σημαντικά έντυπα Ψυχολογίας και που συμπληρώνονται συνεχώς, οι ερευνητές σκιαγραφούν ένα πολύ σκοτεινό πορτρέτο όσων δίνουν προτεραιότητα στους "συμβατικούς στόχους" όπως το χρήμα, τη δόξα ή την ομορφιά. 

   Αυτά τα άτομα όχι μόνο πέφτουν πιο συχνά σε κατάθλιψη από τα άλλα, αλλά παρουσιάζουν μεγαλύτερες διαταραχές συμπεριφοράς. Παρατηρείται επίσης χαμηλότερη ζωτικότητα και αίσθηση του ανικανοποίητου. [...] 

    Το θέμα όμως έχει και την οικονομική του πλευρά. Ο οικονομολόγος Ρόμπερτ Φρανκ, στο βιβλίο του "Luxury Fever", που κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ, διαπιστώνει πως δύο δεκαετίες πλουτισμού και υπερβολικών δαπανών δεν έκαναν κανέναν ευτυχέστερο. Είναι προφανές πως ο αλόγιστος καταναλωτισμός δεν παίζει για πολύ κάποιο θεραπευτικό ρόλο. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, o δυτικός κόσμος επιδόθηκε σε μια μανία μεγάλης σπατάλης, που τελικά κατέκτησε και τις μεσαίες τάξεις, ακόμη και τις χαμηλές. Αυτό που παλαιότερα εθεωρείτο πολυτέλεια, σήμερα έγινε υποχρεωτικό αγαθό και η έλλειψή του πηγή δυστυχίας. Μεγάλα σπίτια, αυτοκίνητα γρηγορότερα, διακοπές όλο και πιο μακρινές, αλλά και λιγότερο χρόνο αφιερωμένο στην οικογένεια και τους φίλους, περισσότερος χρόνος στο ντιβάνι του ψυχαναλυτή. Μήπως είμαστε καταδικασμένοι να παραμείνουμε αιωνίως ανικανοποίητοι; [...] 

   Πού βρίσκεται, λοιπόν, η ευτυχία ύστερα από τόσες μελέτες και έρευνες; Μήπως στο ντιβάνι του ψυχιάτρου; Όλοι ψάχνουμε να βρούμε τις αιτίες του ανικανοποίητου και η ζωή μας γίνεται ένα ταξίδι σε αναζήτηση του εαυτού μας, με την πρόθεση να βρούμε στη διαδρομή την ευτυχία. Αλλά κανείς δεν ξέρει πού ακριβώς βρίσκεται. Πάντως, είναι σαφές πως δεν τη βρίσκουμε αναζητώντας την, όπως άλλωστε και δεν κοιμόμαστε επειδή έτσι θέλουμε. Η ευτυχία είναι ένα υποπροϊόν, μια έννοια που παραμένει ανάμεσα στις γραμμές, είναι σαν μια σκιά. Με την ψυχοθεραπεία μπορούμε ίσως να βρούμε τις αιτίες του πόνου ή της κακοδαιμονίας μας και συνειδητοποιώντας τες να ξαναπάρουμε τη ζωή στα χέρια μας. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως βρίσκουμε και την ευτυχία. Εκείνος που ισχυρίζεται πως είναι ευτυχισμένος είναι αυτός που είναι συνεχώς απασχολημένος με κάτι, που έχει πολλές δραστηριότητες. Σ' αυτό καταλήγουν όλες οι επιστημονικές έρευνες για την ευτυχία. Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι έχουν πάντα κάποιο σκοπό στη ζωή τους. Όσοι εργάζονται έχουν περισσότερες πιθανότητες να ευτυχήσουν από ό,τι οι άνεργοι και δεν είναι παρά μόνο μερικώς, για οικονομικούς λόγους. Οι εκκεντρικοί κρατούν το μυστικό της ευτυχίας: ασχολούνται με πάθος με τις εμμονές τους. Και τα ευτυχισμένα παιδιά είναι εκείνα που απορροφώνται εντελώς από τα παιχνίδια τους. 

   Τελικό συμπέρασμα; Μην αγοράζετε λαχεία, μη σπαταλάτε όλες τις οικονομίες σας σε πολυτελείς τόπους διακοπών. Καλύτερα τακτοποιήστε ένα ντουλάπι που θέλετε να το κάνετε εδώ και μήνες και επιτέλους, κάντε κι εκείνο το δύσκολο τηλεφώνημα που αναβάλλετε συνεχώς. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες θα αισθανθείτε ευτυχείς. Αλλά, ακόμη κι αν οι μελέτες αποδειχθούν λανθασμένες, θα έχετε τουλάχιστον τακτοποιημένο το ντουλάπι σας, αντί να βρεθείτε στο χέρι με ένα λαχείο χωρίς καμία αξία!
                                                       (Β. Τσιώρου, εφημ. Ελευθεροτυπία 11-8-1999) 

Κείμενο 2ο : «Αργοπεθαίνει…», Martha Medeiros (ποιήτρια, συγγραφέας, Βραζιλία)

Αργοπεθαίνει όποιος γίνεται σκλάβος της συνήθειας, επαναλαμβάνοντας κάθε μέρα τις ίδιες διαδρομές, όποιος δεν αλλάζει περπατησιά, όποιος δεν διακινδυνεύει και δεν αλλάζει χρώμα στα ρούχα του, όποιος δεν μιλά σε όποιον δεν γνωρίζει.

Αργοπεθαίνει όποιος αποφεύγει ένα πάθος, όποιος προτιμά το μαύρο από το άσπρο και τα διαλυτικά σημεία στο “ι” αντί ενός συνόλου συγκινήσεων που κάνουν να λάμπουν τα μάτια, που μετατρέπουν ένα χασμουρητό σε ένα χαμόγελο, που κάνουν την καρδιά να κτυπά στο λάθος και στα συναισθήματα.

Αργοπεθαίνει όποιος δεν αναποδογυρίζει το τραπέζι, όποιος δεν είναι ευτυχισμένος στη δουλειά του, όποιος δεν διακινδυνεύει τη βεβαιότητα για την αβεβαιότητα για να κυνηγήσει ένα όνειρο, όποιος δεν επιτρέπει στον εαυτό του τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του να αποφύγει τις εχέφρονες συμβουλές.

Αργοπεθαίνει όποιος δεν ταξιδεύει, όποιος δε διαβάζει, όποιος δεν ακούει μουσική, όποιος δε βρίσκει σαγήνη στον εαυτό του.

Αργοπεθαίνει όποιος καταστρέφει τον έρωτά του, όποιος δεν επιτρέπει να τον βοηθήσουν, όποιος περνά τις μέρες του παραπονούμενος για την τύχη του ή την ασταμάτητη βροχή.

Αργοπεθαίνει όποιος εγκαταλείπει μια ιδέα του πριν την αρχίσει, όποιος δε ρωτά για πράγματα που δε γνωρίζει. Αποφεύγουμε τον θάνατο σε μικρές δόσεις, όταν θυμόμαστε πάντοτε ότι για να είσαι ζωντανός χρειάζεται μια προσπάθεια πολύ μεγαλύτερη από το απλό γεγονός της αναπνοής.
Μονάχα με μια φλογερή υπομονή
θα κατακτήσουμε τη θαυμάσια ευτυχία.

Παρατηρήσεις: 

Κείμενο 1ο: 

1. Να αναφέρετε περιληπτικά τους στόχους που θεωρούνται μάταιοι στην επιδίωξη της ευτυχίας σύμφωνα με την αρθρογράφο. (100 λέξεις )                               Μονάδες 15 
2 α. Να αποδώσετε τη σημασία των υπογραμμισμένων λέξεων ή φράσεων διατηρώντας όμως το αρχικό νόημα του κειμένου.                                                                  Μονάδες 5 
   β. Με ποια εκφραστικά μέσα περιγράφεται το κυνήγι της ευτυχίας στο κείμενο; Τι επιτυγχάνει μ’ αυτόν τον τρόπο η αρθρογράφος;                                      Μονάδες 10 

3 α. Ποιος είναι ο τρόπος και τα μέσα πειθούς στην τρίτη παράγραφο του κειμένου; Τι επιτυγχάνει μ’ αυτόν τον τρόπο η αρθρογράφος;                                       Μονάδες 10 
   β. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στο "Luxury Fever" και των δύο ερωτηματικών στην προτελευταία παράγραφο του κειμένου.                   Μονάδες 5
4. «Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι έχουν πάντα κάποιο σκοπό στη ζωή τους». Να αναλύσετε τον ισχυρισμό της αρθρογράφου αναφέροντας ενδεικτικά παραδείγματα από τη ζωή που τον επιβεβαιώνουν (100 λέξεις).                                                                      Μονάδες 15 

Κείμενο 2ο: 
«Αργοπεθαίνει…»: Να εξηγήσετε την επιλογή του τίτλου του ποιήματος και την επανάληψή του. Πώς νοείται ο θάνατος στο συγκεκριμένο ποίημα; Ποια είναι η πρόθεση της ποιήτριας; (200 λέξεις)                                                                                                       Μονάδες 15 

Παραγωγή λόγου: «Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι στον αναπτυγμένο κόσμο μας νιώθουν δυστυχισμένοι σήμερα και τι νομίζετε ότι μπορούν να κάνουν γι’ αυτό; Υποθέστε ότι γράφετε ένα άρθρο (400 λέξεων), το οποίο πρόκειται να αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου σας».                                                                                         Μονάδες 30

Τρίτη 25 Φεβρουαρίου 2020

Μίλτος Σαχτούρης: Η ποίηση και η ζωγραφική

Ενιαία εξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στη Γ΄ Λυκείου


Κριτήριο αξιολόγησης:13ο                               
                                                     

                               

Κείμενο 1ο: Μίλτος Σαχτούρης, συνέντευξη. 

- Σε τι αποδίδετε σεις τη στροφή που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια προς την ποίησή σας, τόσο από την πλευρά μιας μεγάλης μερίδας των κριτικών όσο και από την πλευρά του αναγνωστικού κοινού; 
- Δεν είναι η πρώτη φορά που ένας ποιητής άργησε να επικοινωνήσει με τους κριτικούς και με το κοινό. Πολλών μάλιστα ποιητών η επικοινωνία αυτή έγινε όταν δεν βρίσκονταν πια στη ζωή. Απ’ την άλλη μεριά, επί πολλά χρόνια τα βιβλία μου δεν υπήρχαν στην αγορά κι έτσι η νεότατη γενιά δεν μπορούσε να βρει τα ποιήματά μου για να διαβάσει. 
- Στην ποίησή σας διακρίνει κανείς μια έντονη εικονοποιία. Υπάρχει κάποιος ζωγράφος που να αισθάνεστε ότι συγγενεύετε μαζί του; 
- Γενικά έχω μεγάλη αγάπη για τη ζωγραφική· αισθάνομαι ιδιαίτερη συγγένεια με τους ζωγράφους: Μυνχ, Ρουώ, Κλέε, Μαρκ Σαγκάλ, Μπουζιάνη. Αγαπώ όμως κι άλλους ζωγράφους έστω κι αν δεν συγγενεύω μαζί τους. 
- Σ’ ένα ποίημά σας γράφετε: «είδα τον ποιητή και γύρω του να λάμπει το κενό». Αν συνδυάσουμε τους στίχους σας αυτούς με τη γνωστή σε όλους απομόνωσή σας, συνθήκες που σας επιβλήθηκαν ή που επιλέξατε σας οδήγησαν σ’ αυτήν; 
- Η «απομόνωσή» μου, όπως την ονομάζετε, δεν έχει άμεση τουλάχιστον, σχέση με τον στίχο που αναφέρετε. Πολλά άλλωστε άτομα ζουν μοναχικά δίχως να είναι ποιητές· αφ’ ετέρου όλοι οι αληθινοί ποιητές αισθάνονται αυτό το «κενό». Έστω κι αν δεν είναι φανερά μοναχικοί, αν δεν φαίνονται και δεν φέρονται δηλαδή σαν μοναχικοί, γιατί όλοι οι ποιητές ζουν στη μοναξιά. Απ’ αυτήν και η μη προσαρμογή τους στα πράγματα. Ο ποιητής χρειάζεται να κάνει πέντε βήματα εκεί που ο άλλος άνθρωπος χρειάζεται μόνο ένα. Είναι τα τεράστια φτερά του «Αλμπατρός» του Μπωντλαίρ που σέρνονται χάμω και δεν τον αφήνουν να περπατήσει. 
- Με μια πρώτη ανάγνωση η ποίησή σας φαίνεται σουρεαλιστική, αλλά σε μια προσεκτικότερη μελέτη διακρίνει κανείς σύμβολα που μπορούν ν’ αποκρυπτογραφηθούν. Ποια πιστεύετε σεις ότι είναι η σχέση σας με τον σουρεαλισμό; 
- Ο υπερρεαλισμός (η λέξη σουρεαλισμός δε μου αρέσει· απ’ αρχής κι ακόμα τώρα τη μεταχειρίζομαι συνήθως εμπαικτικά), ο υπερρεαλισμός λοιπόν κατά τη γνώμη μου υπήρξε κοινή μοίρα για όλους τους νεότερους ποιητές του κόσμου. Δε θα μπορούσε άλλωστε αυτή η τεράστια ελευθερία να μη γίνει λεία όλων των ζωντανών ταλέντων. Ακόμα και σε ποιητές που σε πρώτη ματιά δεν έχουν σχέση με τον υπερρεαλισμό, αν υπήρχε κατάλληλο μηχάνημα εξακριβώσεως, θα έβρισκε στοιχεία υπερρεαλιστικά. 
- Όλοι οι ποιητές της ηλικίας σας και της γενιά σας μιλούν με πάθος και μ’ αφοσίωση – σεις μάλιστα του έχετε αφιερώσει και δυο ποιήματα – για έναν άνθρωπο που έφυγε (που αυτοκτόνησε) χωρίς να αφήσει κανένα έργο, για τον Γιώργο Μακρή. Πώς γίνεται να επηρεάζει έτσι έντονα την πνευματική μας ζωή ένας άνθρωπος, που με τίποτα δεν είναι αισθητός στους νεότερους, αυτούς που δεν έτυχε να τον γνωρίσουν; 
- Δεν νομίζω πως είναι εύκολο να μιλήσουμε γι’ αυτόν τον παράξενο, γοητευτικό και βασανισμένο άνθρωπο. Έχω άλλωστε πληροφορίες ότι βρέθηκαν πολλά κείμενά του (ποιήματα και πεζά). Όσο για τα ποιήματα που του αφιέρωσα εγώ, είναι από φιλία, ίσως και από τύψεις, ότι δεν τον πρόσεξα όσο του άξιζε όταν βρισκόταν ακόμα μεταξύ μας. 
                                                                              (Μάης 1981, συνέντευξη του ποιητή)   


Κείμενο 2ο:  Μίλτος Σαχτούρης
                           
                         Το κεφάλι του ποιητή

                        Έκοψα το κεφάλι μου

                        το ’βαλα σ’ ένα πιάτο
                        και το πήγα στο γιατρό μου

                        —Δεν έχει τίποτε, μου είπε,          

                        είναι απλώς πυρακτωμένο                           5
                        ρίξε το μέσα στο ποτάμι και θα ιδούμε

                        το ’ριξα στο ποτάμι μαζί με τους βατράχους

                        τότε είναι που χάλασε τον κόσμο
                        άρχισε κάτι παράξενα τραγούδια                    
                        να τρίζει φοβερά και να ουρλιάζει               10

                        το πήρα και το φόρεσα πάλι στο λαιμό μου
                        γύριζα έξαλλος τους δρόμους
                        με πράσινο εξαγωνομετρικό κεφάλι ποιητή 

                                                                         «Το σκεύος» (1971)

Marc Chagall (1889-1985), "Ο δολοφόνος", (1910)
                                                                    
                                         
  
Κείμενο 3ο: Εικαστικό 

Marc Chagall (1889-1985), "Ο ποιητής", (1911). Μουσείο Τεχνών, Φιλαδέλφεια



Ερωτήσεις:


(Κείμενο 1ο)
1. Να αποδώσετε περιληπτικά το πώς περιγράφει ο ποιητής τη σχέση του με τη ζωγραφική και τον σουρεαλισμό στο κείμενο 1 (50-60 λέξεις). 
                                                                                             Μονάδες 15 

2. Με ποιον τρόπο ερμηνεύει τη σχέση του με τη μοναξιά ο ποιητής; Τι εννοεί λέγοντας: «ο ποιητής χρειάζεται να κάνει πέντε βήματα εκεί που ο άλλος άνθρωπος χρειάζεται μόνο ένα»; (150 λέξεις)                                                                        Μονάδες 20 (10+10) 

(Κείμενα 1ο, 2ο, 3ο) 
3. Πώς «συνομιλούν» μεταξύ τους και τα 3 κείμενα; Ποια είναι η ιδιαίτερη σχέση που τα συνδέει; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές και στα τρία κείμενα. 
                                                                                            Μονάδες 20

(Κείμενο 2ο)
4. Να εξηγήσετε την επιλογή του τίτλου του ποιήματος. Με βάση τους κειμενικούς δείκτες του ποιήματος (εικόνες και το ρηματικό πρόσωπο που κυριαρχεί) να προσδιορίσετε τους λόγους που εξηγούν τη διάθεση και τη συμπεριφορά αυτή του ποιητή. 
                                                                                           Μονάδες 15

Παραγωγή Λόγου: Με αφορμή και τα τρία κείμενα να γράψετε ένα στοχαστικό δοκίμιο για την ανάγκη έκφρασης της ελευθερίας στην τέχνη με τη δύναμη της φαντασίας (350-400 λέξεις).     
                                                                                           Μονάδες 30