Ο ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ
Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον: "Το κουτί της Πανδώρας"
ΧΟΡΟΣ
"πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει" ·
Πολλά γεννούν το δέος, το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά…
(Σοφοκλής, ¨Αντιγόνη¨ στ. 332-333 )
Από τότε που ο άνθρωπος διέκρινε τον εαυτό του από όλα τ’ άλλα όντα του κόσμου και κατανόησε τις δυνατότητες που του έδινε η φύση του, άρχισε ουσιαστικά και η ιστορία. Τα πρώτα του δειλά βήματα στην ιστορία της εξέλιξης και του πολιτισμού τα έκανε στην εύφορη γη της Μεσοποταμίας. Εκεί άνοιξε τα μάτια του για πρώτη φορά στον κόσμο, έφτιαξε τα πρώτα του εργαλεία, επινόησε το άροτρο, τον τροχό, την πρώτη του γραφή κι ανακάλυψε τη φωτιά. Εκεί χτύπησε για πρώτη φορά η καρδιά της ανθρωπότητας και άρχισε το μεγάλο ταξίδι μας στο χρόνο, μια αληθινή περιπέτεια, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Τότε ο άνθρωπος κατάλαβε την υπεροχή του, που δεν ήταν άλλη απ’ το μυαλό του, την ιδιότητα και την ικανότητα του να σκέφτεται και να δημιουργεί. Η σκέψη του ήταν το ακόνι του μυαλού, που τό ’κανε κοφτερό, η δύναμη που τον ξεχώριζε απ’ όλα τα άλλα πλάσματα του ουρανού και της γης, τα οποία σε χιλιάδες χρόνια δεν παρουσίασαν καμία εξέλιξη. Ο άνθρωπος αντίθετα με τη δύναμη του μυαλού του, έδιωξε τους φόβους του, έμαθε να φυλάγεται απ’ αμέτρητους κινδύνους και να επιβιώνει κάθε φορά: έγινε ο ήρωας της γης.
Όταν ο άνθρωπος ήταν στην αγκαλιά της φύσης, η ζωή του ήταν πιο αρμονική και αυτόνομη. Ζούσε απλά και συμπεριφερόταν απλά. Φοβόταν και σεβόταν τη φύση, γιατί ήταν το ίδιο του το σπίτι. Δεν είναι τυχαίο που θεωρούσε τη γη ζωντανή και τη λάτρευε σαν θεά, τη Γαία, την αιώνια μητέρα. Ένιωθε τον πόνο της γης, όταν έσκαβε τη ράχη της ή ξερίζωνε τα δένδρα της, κι ευγνωμοσύνη για τα δώρα της, τους καρπούς της. Θεοποίησε ποτάμια σαν τον Νείλο, προσωποποίησε στοιχεία και δυνάμεις της φύσης σαν τους αστερισμούς και τους ανέμους και ένιωθε τη μαγεία της εναλλαγής των εποχών, την ομορφιά του κόσμου.
Η τεχνική πρόοδος όμως άλλαξε ριζικά τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων, που άρχισαν να βλέπουν τη γη σαν πηγή πλούτου και ευδαιμονίας. Ενδεικτικό των προθέσεων και των διαθέσεων των ανθρώπων ήταν το κέρδος από οπουδήποτε, το κέρδος χωρίς όρια και με κάθε τίμημα, η ανάπτυξη έναντι πάσης θυσίας. Ο άνθρωπος έτσι χρησιμοποίησε καθαρά επιθετική ορολογία στην προσπάθειά του αυτή, σαν να είχε να κάνει με εχθρό: πάτησε απάτητα βουνά, εισχώρησε στα άδυτα της γης, σε ζούγκλες τροπικές, κατέκτησε άγνωστες ηπείρους και ωκεανούς, εξαφάνισε άγρια είδη ζώων, εξημέρωσε άλλα να τον υπηρετούν, έγινε κυρίαρχος στους αιθέρες, μέχρι που πάτησε και στο φεγγάρι και κατέκτησε και το διάστημα. Μόνος αντίπαλος του ήταν πάντα ο χρόνος. Ό,τι επεδίωκε, το πετύχαινε, αργά ή γρήγορα το πραγματοποιούσε.
Όμως ενώ στις πρώτες ιστορικές κοινωνίες η ζωή του ανθρώπου ήταν εναρμονισμένη στο φυσικό του περιβάλλον, η πορεία της εξέλιξης τον οδήγησε στη διαρκή εκμετάλλευση και τη σταδιακή καταστροφή του, ιδίως μετά τις ανακαλύψεις, την αποικιοκρατία, τη βιομηχανική επανάσταση και τον καπιταλισμό. Η τεχνολογική πρόοδος και η ζήτηση πρώτων υλών για τη βιομηχανική παραγωγή επέβαλλαν και τη λεηλασία της γης, των φυσικών πόρων της, των αποθεμάτων της σε πρώτες ύλες, όπως είναι τα ορυκτά μέταλλα, ο χρυσός και το πετρέλαιο. Έτσι στο όνομα της ανάπτυξης, αποψιλώθηκαν αρχέγονα δάση για ενεργειακούς λόγους και καταστράφηκαν φυσικοί δρυμοί και ποταμοί, όπως ο Αμαζόνιος, αποξηράνθηκαν λίμνες για την καλλιέργεια περισσότερης γης, μπαζώθηκαν χείμαρροι και πηγές απ’ την επέκταση των πόλεων και μολύνθηκαν τα νερά των θαλασσών. Την καταστροφή του φυσικού τοπίου συμπλήρωσε η ατμοσφαιρική ρύπανση με το τοξικό νέφος, το φαινόμενο θερμοκηπίου, η όξινη βροχή και η κλιματική αλλαγή.
Η φύση είναι σήμερα λιγότερο φυσική. Το περιβάλλον μας είναι μεταλλαγμένο, τεχνητό και άναρχα δομημένο. Είναι όμως και επικίνδυνο γιατί βλέπουμε όλο και πιο συχνά ακραία και ανεξήγητα φαινόμενα που σχετίζονται με το κλίμα στον πλανήτη, την ξηρασία, τις βροχοπτώσεις, τις πλημμύρες ή την εναλλαγή των εποχών, που κάποιοι τα θεωρούν ως εκδικητική μανία της φύσης. Ίσως είναι η νομοτέλεια του κόσμου τέτοια που μας προειδοποιεί με όλα αυτά τα ανυπέρβλητα προβλήματα. Ο άνθρωπος αδυνατεί ν’ αντιμετωπίσει φυσικές καταστροφές και τότε αισθάνεται την πραγματική του αδυναμία. Αν δεν παίρνει το μήνυμα αυτό και δεν αναθεωρεί τις επιλογές του, τότε είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για τη μοίρα του. Η μοίρα του ανθρώπου σήμερα θυμίζει τον γνωστό μύθο με το ¨κουτί της Πανδώρας¨ απ’ το οποίο ξεπήδησαν τα δεινά και οι δυστυχίες στον κόσμο. Αν πρέπει να διδαχτούμε κάτι από αυτό το μύθο είναι πως δεν πρέπει να είμαστε άπληστοι, όπως η Πανδώρα, αλλά ούτε κι απαισιόδοξοι, γιατί απόμεινε ακόμα στο κουτί η ελπίδα …
Από τότε που ο άνθρωπος διέκρινε τον εαυτό του από όλα τ’ άλλα όντα του κόσμου και κατανόησε τις δυνατότητες που του έδινε η φύση του, άρχισε ουσιαστικά και η ιστορία. Τα πρώτα του δειλά βήματα στην ιστορία της εξέλιξης και του πολιτισμού τα έκανε στην εύφορη γη της Μεσοποταμίας. Εκεί άνοιξε τα μάτια του για πρώτη φορά στον κόσμο, έφτιαξε τα πρώτα του εργαλεία, επινόησε το άροτρο, τον τροχό, την πρώτη του γραφή κι ανακάλυψε τη φωτιά. Εκεί χτύπησε για πρώτη φορά η καρδιά της ανθρωπότητας και άρχισε το μεγάλο ταξίδι μας στο χρόνο, μια αληθινή περιπέτεια, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Τότε ο άνθρωπος κατάλαβε την υπεροχή του, που δεν ήταν άλλη απ’ το μυαλό του, την ιδιότητα και την ικανότητα του να σκέφτεται και να δημιουργεί. Η σκέψη του ήταν το ακόνι του μυαλού, που τό ’κανε κοφτερό, η δύναμη που τον ξεχώριζε απ’ όλα τα άλλα πλάσματα του ουρανού και της γης, τα οποία σε χιλιάδες χρόνια δεν παρουσίασαν καμία εξέλιξη. Ο άνθρωπος αντίθετα με τη δύναμη του μυαλού του, έδιωξε τους φόβους του, έμαθε να φυλάγεται απ’ αμέτρητους κινδύνους και να επιβιώνει κάθε φορά: έγινε ο ήρωας της γης.
Όταν ο άνθρωπος ήταν στην αγκαλιά της φύσης, η ζωή του ήταν πιο αρμονική και αυτόνομη. Ζούσε απλά και συμπεριφερόταν απλά. Φοβόταν και σεβόταν τη φύση, γιατί ήταν το ίδιο του το σπίτι. Δεν είναι τυχαίο που θεωρούσε τη γη ζωντανή και τη λάτρευε σαν θεά, τη Γαία, την αιώνια μητέρα. Ένιωθε τον πόνο της γης, όταν έσκαβε τη ράχη της ή ξερίζωνε τα δένδρα της, κι ευγνωμοσύνη για τα δώρα της, τους καρπούς της. Θεοποίησε ποτάμια σαν τον Νείλο, προσωποποίησε στοιχεία και δυνάμεις της φύσης σαν τους αστερισμούς και τους ανέμους και ένιωθε τη μαγεία της εναλλαγής των εποχών, την ομορφιά του κόσμου.
Η τεχνική πρόοδος όμως άλλαξε ριζικά τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων, που άρχισαν να βλέπουν τη γη σαν πηγή πλούτου και ευδαιμονίας. Ενδεικτικό των προθέσεων και των διαθέσεων των ανθρώπων ήταν το κέρδος από οπουδήποτε, το κέρδος χωρίς όρια και με κάθε τίμημα, η ανάπτυξη έναντι πάσης θυσίας. Ο άνθρωπος έτσι χρησιμοποίησε καθαρά επιθετική ορολογία στην προσπάθειά του αυτή, σαν να είχε να κάνει με εχθρό: πάτησε απάτητα βουνά, εισχώρησε στα άδυτα της γης, σε ζούγκλες τροπικές, κατέκτησε άγνωστες ηπείρους και ωκεανούς, εξαφάνισε άγρια είδη ζώων, εξημέρωσε άλλα να τον υπηρετούν, έγινε κυρίαρχος στους αιθέρες, μέχρι που πάτησε και στο φεγγάρι και κατέκτησε και το διάστημα. Μόνος αντίπαλος του ήταν πάντα ο χρόνος. Ό,τι επεδίωκε, το πετύχαινε, αργά ή γρήγορα το πραγματοποιούσε.
Όμως ενώ στις πρώτες ιστορικές κοινωνίες η ζωή του ανθρώπου ήταν εναρμονισμένη στο φυσικό του περιβάλλον, η πορεία της εξέλιξης τον οδήγησε στη διαρκή εκμετάλλευση και τη σταδιακή καταστροφή του, ιδίως μετά τις ανακαλύψεις, την αποικιοκρατία, τη βιομηχανική επανάσταση και τον καπιταλισμό. Η τεχνολογική πρόοδος και η ζήτηση πρώτων υλών για τη βιομηχανική παραγωγή επέβαλλαν και τη λεηλασία της γης, των φυσικών πόρων της, των αποθεμάτων της σε πρώτες ύλες, όπως είναι τα ορυκτά μέταλλα, ο χρυσός και το πετρέλαιο. Έτσι στο όνομα της ανάπτυξης, αποψιλώθηκαν αρχέγονα δάση για ενεργειακούς λόγους και καταστράφηκαν φυσικοί δρυμοί και ποταμοί, όπως ο Αμαζόνιος, αποξηράνθηκαν λίμνες για την καλλιέργεια περισσότερης γης, μπαζώθηκαν χείμαρροι και πηγές απ’ την επέκταση των πόλεων και μολύνθηκαν τα νερά των θαλασσών. Την καταστροφή του φυσικού τοπίου συμπλήρωσε η ατμοσφαιρική ρύπανση με το τοξικό νέφος, το φαινόμενο θερμοκηπίου, η όξινη βροχή και η κλιματική αλλαγή.
Η φύση είναι σήμερα λιγότερο φυσική. Το περιβάλλον μας είναι μεταλλαγμένο, τεχνητό και άναρχα δομημένο. Είναι όμως και επικίνδυνο γιατί βλέπουμε όλο και πιο συχνά ακραία και ανεξήγητα φαινόμενα που σχετίζονται με το κλίμα στον πλανήτη, την ξηρασία, τις βροχοπτώσεις, τις πλημμύρες ή την εναλλαγή των εποχών, που κάποιοι τα θεωρούν ως εκδικητική μανία της φύσης. Ίσως είναι η νομοτέλεια του κόσμου τέτοια που μας προειδοποιεί με όλα αυτά τα ανυπέρβλητα προβλήματα. Ο άνθρωπος αδυνατεί ν’ αντιμετωπίσει φυσικές καταστροφές και τότε αισθάνεται την πραγματική του αδυναμία. Αν δεν παίρνει το μήνυμα αυτό και δεν αναθεωρεί τις επιλογές του, τότε είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για τη μοίρα του. Η μοίρα του ανθρώπου σήμερα θυμίζει τον γνωστό μύθο με το ¨κουτί της Πανδώρας¨ απ’ το οποίο ξεπήδησαν τα δεινά και οι δυστυχίες στον κόσμο. Αν πρέπει να διδαχτούμε κάτι από αυτό το μύθο είναι πως δεν πρέπει να είμαστε άπληστοι, όπως η Πανδώρα, αλλά ούτε κι απαισιόδοξοι, γιατί απόμεινε ακόμα στο κουτί η ελπίδα …
πολλά γεννούν το δέος τι εκφραστικό μέσο είναι ????
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει, που σε κάθε τι μελλούμενο και τι να κάνει ξέρει.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜόνο από το θάνατο δεν θ άβρει σωτηρία αν κι έχει βρει σ άγιάτρευτες αρρώστιες θεραπεία
Κι ενώ με τέχνη ανέλπιστη σοφίζεται τα πάντα, πότε βαδίζει σε καλό, πότε κακό γυρεύει (ποτ ες εσθλόν ποτ ες κακόν έρπει) ( ΕΛΕΎΘΕΡΗ ΜΕΤΆΦΡΑΣΗ)