Τρόποι & μέσα πειθούς

  ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ  Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

                                                                                                    Παπατσίρος Απόστολος
                                                                                                           φιλόλογος
                                ΤΡΟΠΟΙ & ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ

Πειθώ είναι η ικανότητα του ανθρώπου να πείθει στον λόγο του με διάφορους τρόπους, άλλους περισσότερο και άλλους λιγότερο αποτελεσματικούς. Οι τρόποι πειθούς είναι οι ακόλουθοι:

Α. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ

Η επίκληση στη λογική επιτυγχάνεται με:
1. Επιχειρήματα: Είναι λογικές προτάσεις που οργανώνονται κλιμακωτά για την απόδειξη μιας θέσης
                                                                       ή
Λογικοί συλλογισμοί από μια ή περισσότερες προκείμενες και ένα συμπέρασμα.π.χ:

Όλοι οι άνθρωποι αδιακρίτως δικαιούνται να ζουν ελεύθεροι από κάθε εξωτερική καταπίεση.
(α΄ προκείμενη: μείζων)
Και οι Αφγανοί είναι άνθρωποι. (β΄ προκείμενη: ελάσσων)
Άρα και οι Αφγανοί δικαιούνται να ζουν ελεύθεροι από κάθε εξωτερική καταπίεση. (συμπέρασμα)
                                                                                              (τυπική μορφή συλλογισμού)

   Κάθε μορφή κρίσης μπορεί να αντιμετωπιστεί, εάν έχουμε επίγνωση των αιτιών που την προκάλεσαν. Όταν γνωρίζουμε τις ιδιαίτερες συνθήκες, που γεννούν τα διάφορα φαινόμενα κρίσης, σε συνδυασμό με κάποιους παράγοντες εποχής, μπορούμε να προβλέψουμε και να αποτρέψουμε την ακολουθία γεγονότων που είναι δυσάρεστα για όλους. Δεν πρέπει να εστιάζουμε την προσοχή μας στο αποτέλεσμα της κρίσης, όσο στις αιτίες, που είναι κυρίως ανθρώπινες αδυναμίες ή επιλογές. Εκεί πρέπει να επιμείνουμε, αν πραγματικά επιθυμούμε να αντιμετωπίσουμε τα μικρά ή μεγάλα προβλήματα της ζωής μας. Γι’ αυτό πρέπει ν’ αρχίσουμε απ’ τον εαυτό μας πρώτα και να μην είμαστε μέρος του προβλήματος.

                                                          (παράδειγμα αναλυτικού επιχειρήματος σε παράγραφο).

2. Τεκμήρια: Συγκεκριμένα στοιχεία που αποδεικνύουν την ορθότητα των επιχειρημάτων ή την αλήθεια των λόγων του πομπού, όπως:

· Παραδείγματα (πραγματικά ή φανταστικά ως αποτέλεσμα κοινής εμπειρίας και γνώσης)
· Γεγονότα-μαρτυρίες (ιστορικά στοιχεία, πρόσφατα περιστατικά, ειδήσεις της επικαιρότητας)
· Στατιστικά δεδομένα (μετρήσεις, δειγματοληψίες, αριθμητικά στοιχεία σε αναλογία)
· Πορίσματα ερευνών (μελέτες και καταγραφές από ερευνητικές ομάδες Πανεπιστημίων κοκ)
· Αυθεντίες (πρόσωπα, αρχές & αξιώματα, νόμοι, άρθρα του συντάγματος, συνθήκες κοκ)
· Γενικές αλήθειες, καταστάσεις της πραγματικότητας (ο ήλιος θερμαίνει τη γη κοκ)
· Εποπτείες και αντιλήψεις των αισθήσεων  (έχει χαμηλή νέφωση, άρα θα βρέξει) 
· Ρητά, γνωμικά, παροιμίες, αποφθέγματα  (ως δείγματα λαϊκής σοφίας, βιοσοφίας κοκ)


Β. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ (του δέκτη)

   Με την επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη ο πομπός επιδιώκει να διεγείρει εκείνα τα συναισθήματα που απαιτούνται για να συγκινήσει τον δέκτη, ώστε να τον κάνει να πειστεί ευκολότερα για τις θέσεις που υποστηρίζει. Χρησιμοποιείται περισσότερο στον ρητορικό, πολιτικό και δικανικό λόγο, τη διαφήμιση και τα στοχαστικά δοκίμια. Η επίκληση στο συναίσθημα κάνει το κείμενο πιο προσιτό κι ενδιαφέρον, μόνο που θα πρέπει να αποφεύγεται η κατάχρηση. 

Τα μέσα για την πρόκληση συναισθήματος είναι:
α) Περιγραφή
β) Αφήγηση
γ) Ειρωνεία
δ) Χιούμορ
στ) Μεταφορικός λόγος - συνυποδήλωση
ζ) Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις
η) Ρητορικά ερωτήματα.


Γ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ

   Πολλές φορές ο πομπός για να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός επιχειρήματος, επικαλείται κάποια αυθεντία δηλαδή ένα πρόσωπο εγνωσμένου κύρους, που θεωρείται ειδήμων ή περισσότερο ειδικός στο συγκεκριμένο θέμα και συχνά παραθέτει ανάλογα αποσπάσματα ή απόψεις του. Η επίκληση στην αυθεντία είναι χρήσιμος τρόπος πειθούς και σε ορισμένες περιπτώσεις απαραίτητος, γιατί έχει αδιάσειστο κύρος και συμπληρώνει ιδανικά τα επιχειρήματα μας. Μόνο που δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση γιατί προέχουν οι δικές μας απόψεις, ούτε βέβαια να επικαλούμαστε αυθεντίες άσχετες με το θέμα μας.

Δ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ¨ΗΘΟΣ¨ (του πομπού)

    Συχνά ο πομπός για να πείσει επικαλείται το ήθος του, τα προτερήματα και τις ικανότητες του ή τις προθέσεις του για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη ή του ακροατηρίου του. Η τεχνική αυτή έχει βιωματικό χαρακτήρα περισσότερο και θυμίζει ρητορικούς δικανικούς και πολιτικούς λόγους (δημηγορίες) της αρχαιότητας. Η αξιοπιστία του πομπού απορρέει από τον ίδιο του το λόγο και όχι από την εικόνα που έχει δημιουργήσει ο δέκτης γι’ αυτόν.

Ε. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ¨ΗΘΟΣ¨ (του αντιπάλου)

  Ορισμένες φορές αυτός που επιχειρηματολογεί, αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου, κάνει μια προσωπική επίθεση εναντίον του ή ασκεί κριτική στο χαρακτήρα του και στην ιδιωτική του ζωή. Η τακτική αυτή όμως τις περισσότερες φορές δεν είναι θεμιτή, γιατί αποτελεί δυσφήμηση του άλλου, ενώ αν δεν αναφέρονται συγκεκριμένα στοιχεία είναι καθαρή συκοφαντία. Χρησιμοποιείται κυρίως στον πολιτικό και το δικανικό λόγο, στη διαφήμιση αλλά και σε επιστολές.

Άσκηση: Να βρείτε τον τρόπο και τα μέσα πειθούς στις παραγράφους που ακολουθούν:

1) Ο επιστήμονας των αρχών του τελευταίου αιώνα συγκρούστηκε με το άκαμπτο τοίχωμα όπου γλιστρούσε η χλωμή αχτίδα της αλήθειας. Συνάντησε τη σιγουριά κάποτε σαν εμπόδιο και το φως σαν φόβο. Προσπέρασε χαράζοντας κύκλους γύρω από το μυστήριο. Είδε τις εικασίες να τρέμουν, τις θεωρίες να ριγούν, τις υποθέσεις να κυμαίνονται. Αισθάνθηκε την έκταση του δυνατού κάτω από τα μάτια του ονείρου. Απ' όλες τις μεριές η πυκνότητα των αποτελεσμάτων και των αιτίων, στοιβαγμένα τα μεν πάνω στα δε, τον περιτύλιξαν με ομίχλη. Πέρασε από την τύφλωση στο σκοτάδι. Είχε μόνο την εκλογή του μαύρου. Σε αυτό το μαύρο, που ήταν ως τα τότε όλη η γνώση μας για τον κόσμο, η εμπειρία ψηλάφιζε, η παρατήρηση παραμόνευε και η υπόθεση πηγαινοερχόταν.

                                                                  (Θ. Παπαβασιλείου εφημ Τo Βήμα, 14-11-1999) 

…………………………………………………………………………………………………

2) Το πολεοδομικό και οικολογικό ¨έγκλημα¨ στην Ελλάδα, και κυρίως στην Αθήνα, έγινε μεταπολεμικά με τον περίφημο ¨νόμο της αντιπαροχής¨ και το πνεύμα ¨εκσυγχρονισμού¨, που εξέφραζαν κυνικά την ωφελιμιστική εκδοχή περί εμπορικής αξιοποίησης και εκμετάλλευσης της γης. Έτσι άλλαξε εντελώς η φυσιογνωμία της παλιάς πόλης, νεοκλασικά γκρεμίστηκαν, οικισμοί ιδιαίτερης αισθητικής και κτίσματα εξαιρετικού κάλλους ισοπεδώθηκαν εν ονόματι της ανάπτυξης και του κέρδους. Με την ανοχή ή και τις ευλογίες του κράτους αλλοιώθηκε, υποβαθμίστηκε και κακοποιήθηκε βάναυσα το τοπίο, με νεκρά υλικά όπως το μπετόν, το σίδερο, το ατσάλι, το γυαλί ή η άσφαλτος και φτηνές κατασκευές, ακαλαίσθητες ως επί το πλείστον. Από τη λαίλαπα αυτή δυστυχώς δε γλύτωσαν και αρχαιολογικοί χώροι ή μνημεία που έχασαν την αισθητική τους αρτιότητα στο χώρο και το γλαυκό του ορίζοντα, καθώς ¨πνίγονται¨ στο γκρίζο και νεφελώδες τοπίο.

………………………………………………………………………………………………..

3) Επειδή η τεχνογνωσία των δυτικών στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας δεν μπορεί να αποτελέσει ασπίδα προστασίας για όλο τον κόσμο, πρέπει να αντιμετωπιστεί κάθε περίπτωση τρομοκρατίας ξεχωριστά, από τα ίδια τα κράτη στο εσωτερικό τους. Αν δε γίνεται δραστική παρέμβαση στο επίπεδο αυτό, τότε η τρομοκρατία περνάει τα σύνορα και διεθνοποιείται, βρίσκει διασυνδέσεις στο εξωτερικό και ξεφεύγει από τα όρια ευθύνης του κράτους, οπότε δεν αντιμετωπίζεται, παρά μόνο με τη σύμπραξη κι άλλων χωρών, κι αυτό δεν είναι πάντα εύκολο.

………………………………………………………………………………………………...

4) Περνώντας τον Ειρηνικό δεν μπορείς να μη σταθείς στο δράμα των ανθρώπων που ζουν σε καλύβια ακόμα στις Φιλιππίνες, στο Μπαγκλαντές, στην Ινδονησία ή σε παραπήγματα στην Κίνα, την Κορέα, το Πακιστάν, την Ινδία και αλλού. Κι αν στις πρώτες η δικαιολογία είναι οι τυφώνες που σαρώνουν τις περιοχές τους και οι πλημμύρες, στις δεύτερες δεν είναι ασφαλώς οι τεράστιες δαπάνες που κάνουν οι κυβερνήσεις τους για το πυρηνικό τους οπλοστάσιο. Τι να πει κανείς! Όπου φτωχός και η μοίρα του. 

………………………………………………………………………………………………...

5) Η ευτυχία είναι πολλές φορές άγνωστη λέξη, αν σκεφτεί κανείς ότι ολόκληρες κοινωνίες στον τρίτο κόσμο λιμοκτονούν, δεν έχουν πόσιμο νερό, υποφέρουν από επιδημίες, βρίσκονται σε εμπόλεμη ζώνη, βασανίζονται φρικτά από τοπικούς δυνάστες ή αντίπαλες φυλές και είναι στο έλεος του θεού από τις φυσικές καταστροφές που πλήττουν συχνά τις περιοχές που ζουν. Τι να σκέφτονται άραγε τα μικρά παιδιά που γεννιούνται σ’ αυτούς τους άθλιους καταυλισμούς για το μέλλον της ζωής τους; Ποια μπορεί να είναι η ελπίδα στη ζωή τους όταν η πείνα ¨βαθουλώνει¨ τα άδεια βλέμματά τους; Για ποια ευτυχία να μιλήσουν τα παιδιά που τα προσμένει ο θάνατος; Όλες οι λέξεις λοιπόν και οι έννοιες δεν είναι πάντα αυτονόητες, όσο υπάρχουν κόσμοι διαφορετικοί από τον δικό μας! Όσο εμείς οι ευτυχείς πολιτισμένοι κλείνουμε τα μάτια μπροστά στη δυστυχία των άλλων...

………………………………………………………………………………………………...

6) Υπάρχουν δύο μορφές τρομοκρατίας γενικά. Η πρώτη είναι η τρομοκρατία της εξουσίας, όταν το ίδιο το κράτος τρομοκρατεί τους πολίτες του με σκληρά αυταρχικά μέτρα ή μηχανισμούς καταστολής προκειμένου να επιτύχει την επιβολή της κυριαρχίας του. Είναι πολλά τα παραδείγματα στην ιστορία, με τυράννους όπως οι Τριάκοντα στην αρχαία Αθήνα ή οι Ιακωβίνοι μετά τη Γαλλική Επανάσταση, που η θεσμική ή νόμιμη εξουσία τρομοκρατεί εκ του συστήματος. Η δεύτερη μορφή της είναι η αντιεξουσιαστική τρομοκρατία κι εδώ συγκαταλέγονται όλες οι μορφές ιδεολογικής, πολιτικής, ταξικής, φυλετικής, θρησκευτικής ή άλλης τρομοκρατίας που πολεμά την εξουσία και τους φορείς της ή τους θεωρούμενους εχθρούς κι αντιπάλους της. Σ’ αυτή την περίπτωση συγκαταλέγεται και ο φονταμενταλισμός των ισλαμιστών, που επιδίδονται σ’ ένα είδος τρομοκρατίας με αυτοκτονία μέλους της οργάνωσης, που προκαλεί όμως μαζικούς θανάτους από την άλλη.

………………………………………………………………………………………………..

7) Ο δικαστής πρέπει να είναι ο φύλακας των νόμων, ο κριτής και αν χρειαστεί ο αδέκαστος τιμωρός. Καθήκον του η ευθυκρισία και η εντιμότητα! Με την πρώτη θα εφαρμόζει το νόμο και θα ικανοποιεί το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Με τη δεύτερη θα εμπνέει σεβασμό και εμπιστοσύνη και θα διδάσκει ήθος. Έτσι θα επιβάλλει το νόμο και την τάξη. Την τάξη και την πειθαρχία. 

………………………………………………………………………………………………...

8) Όπως κι αν δούμε τη ζωή, όλα και τα καλά και τα κακά μαζί, πρέπει να καταλάβουμε πως εκείνο που έχει περισσότερη σημασία είναι η δική μας στάση. Ούτε να χαιρόμαστε πολύ, ούτε να λυπούμαστε πολύ μ’ αυτά που ζούμε. Να είμαστε συνειδητοποιημένοι και περισσότερο επιφυλακτικοί γιατί και από τη μεγάλη ευτυχία μπορούμε εύκολα να πέσουμε στη θλίψη και τη δυστυχία. Μπορούμε να ονειρευόμαστε μια καλύτερη ζωή και να ελπίζουμε για έναν καλύτερο κόσμο, αλλά να μη χάνουμε την αίσθηση της πραγματικότητας και να προσπαθούμε διαρκώς να τη βελτιώσουμε, όσο μπορούμε βέβαια. Τουλάχιστον να μην αποτελούμε μέρος του προβλήματος. Γι’ αυτό θα πρέπει να δούμε κριτικά τον εαυτό μας για να αντλήσουμε δυνάμεις και να υπερβούμε με τη βοήθεια των δικών μας τις αντιξοότητες τις ζωής. Θα ήταν μεγάλο λάθος η απομόνωση μας και η εγκατάλειψη της προσπάθειας, γιατί δεν ανήκουμε μόνο στον εαυτό μας, ανήκουμε στους ανθρώπους που μας αγαπούν και στηρίζονται σε μας, αλλά και την κοινωνία που ζούμε η οποία περιμένει από μας.

……………………………………………………………………………………………….

9) Αυτός ο ακόρεστος ευδαιμονισμός είναι η δουλεία της εποχής μας, ο πνευματικός και ηθικός μας εξανδραποδισμός. Άλλοτε για να υποδουλώσουν τους λαούς τους πολεμούσαν, τους κατακτούσαν και μετά τους καταπίεζαν, τώρα όμως τους εξαγοράζουν. Κάθε εποχή άλλωστε έχει τις δικές της ¨δουλείες¨. Η δική μας απλά έχει περισσότερο εύκοσμο όνομα και δυστυχώς δε γίνεται αντιληπτή ως δουλεία, και αυτό είναι το χειρότερο. Το μεγάλο υπαρξιακό κενό του ανθρώπου σήμερα δεν είναι από την έλλειψη αγαθών, αλλά από την έλλειψη των συναισθημάτων.

....................................................................................................................................................

10) Ο κάθε άνθρωπος μεμονωμένα και όλοι μαζί συλλογικά πρέπει να αποβάλλουμε τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας, να ξεριζώσουμε την κακία που κουβαλάμε μέσα μας και να γίνουμε η ασπίδα προστασίας της κοινωνίας και του πολιτισμού μας. Αν διώξουμε το μίσος και τη μικροψυχία μας και δείξουμε την κατανόησή μας ή το ειλικρινές ενδιαφέρον μας για τους άλλους, τότε θ’ αλλάξουν και οι διαπροσωπικές μας σχέσεις και συνακόλουθα όλη η δομή της κοινωνίας που είμαστε μέλη.

………………………………………………………………………………………………..

11) Η εξυγίανση στο χώρο της οικονομίας θα οδηγήσει σε ευρύτερες αλλαγές κοινωνικού χαρακτήρα στη χώρα μας, καθώς την άνοδο του βιοτικού επιπέδου μπορεί ν’ ακολουθήσει η στροφή προς την ποιότητα ζωής και τις φυσικές ή πολιτιστικές αξίες που αγνοούμε ή συνειδητά παραμελούμε. Όμως εκτός από την αλλαγή της οικονομικής πολιτικής πρέπει ν’ αλλάξουμε και νοοτροπία ως άνθρωποι, να γίνουμε περισσότερο συνεπείς και παραγωγικοί στο χώρο ευθύνης μας και ν’ αποδείξουμε έτσι την κρυφή γοητεία της ψυχής μας και τον αστείρευτο πλούτο του μυαλού μας. Αν θελήσουμε μπορούμε να πετύχουμε! Η δυσκολία είναι να κάνουμε την υπέρβαση του εαυτού μας και να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, όπως κάναμε σε δύσκολες καταστάσεις στο παρελθόν. Η ιστορία μας είναι διδακτική και δεν μπορούμε να την αγνοούμε, ούτε να την ξεχνάμε!

…………………………………………………………………………………………………..

12) Το συλλογικό μας υποσυνείδητο πρέπει να τροφοδοτείται από εικόνες και μνήμες ελληνικές, που θα μας γοητεύουν πάντα και θα μας συγκινούν με τον ίδιο τρόπο. Είτε θαυμάζουμε τη σφριγηλή ομορφιά ενός δωρικού κίονα, είτε ακούμε ένα παραδοσιακό πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου για την ξενιτιά, θα νιώθουμε την ίδια περηφάνια για τα έργα του λαού μας, κι αυτό χάρις την τέχνη.

………………………………………………………………………………………………….

13) Κύριοι βουλευτές, δεν απέχω πολύ να χρωστώ χάρη στον κατήγορο, γιατί μου ετοίμασε αυτή εδώ τη δίκη. Γιατί, ενώ πρωτύτερα δεν είχα αφορμή, πάνω στην οποία (στηριγμένος) να δώσω λόγο για τη ζωή μου, τώρα δα εξαιτίας του την έχω λάβει. Και θα προσπαθήσω με το λόγο μου (με την απολογία μου) να αποδείξω ότι αυτός μεν ψεύδεται, ενώ εγώ δε έχω ζήσει ως αυτή τη μέρα άξιος περισσότερο για έπαινο παρά για φθόνο. Γιατί μου φαίνεται ότι αυτός μου ετοίμασε αυτόν εδώ το δικαστικό αγώνα όχι για τίποτα άλλο, παρά από φθόνο. (Λυσία ¨Λόγος υπέρ αδυνάτου¨) (δικανικός λόγος εκτός ύλης).

....................................................................................................................................................
14)"αἰδώς Ἀργεῖοι"·

 ...................................................................................................................................................
15)" Ώ παίδες Ελλήνων, ίτε ελευθερούτε πατρίδ’ ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων νυν υπέρ πάντων αγών".

                                                                                           (από την τραγωδία "Πέρσαι")

....................................................................................................................................................