Παπατσίρος Απόστολος
φιλόλογος
ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ & ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ
Άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) θεωρούνται τα άτομα που έχουν μια εκ γενετής ή επίκτητη σωματική αναπηρία ή μια νευροψυχολογική διαταραχή ή βλάβη ή μια πνευματική ανεπάρκεια που τα καθιστά αδύναμα στην εκπλήρωση των στοιχειωδών ατομικών ή κοινωνικών αναγκών τους. Ο ορισμός είναι γενικευτικός για μια σειρά από προβλήματα που απορρέουν από τη φυσική αδυναμία ενός ανθρώπου να ικανοποιήσει από μόνος του τις ζωτικές του ανάγκες, που θα του επέτρεπαν να έχει μια φυσιολογική ζωή, όπως όλοι οι άλλοι άνθρωποι. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες κατά συνέπεια για να ζουν αξιοπρεπώς πρέπει να έχουν την καθημερινή φροντίδα των οικείων τους, την ευρύτερη στήριξη και αποδοχή από την κοινωνία, όσο και τη μέριμνα της πολιτείας για την πρόνοια, τη νοσηλεία, την εκπαίδευση, την εργασία τους με τελικό σκοπό την ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία.
ΠΟΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΤΟΜΩΝ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΑΜΕΑ:
1) Όσοι έχουν αισθητηριακή αναπηρία (τυφλοί, κωφοί, βαρήκοοι)
2) Όσοι έχουν κινητική αναπηρία (ημιπληγικοί, παραπληγικοί, τετραπληγικοί)
3) Όσοι έχουν νοητική καθυστέρηση, αυτισμό, επιληψία
4) Όσοι έχουν διαταραχή λόγου και ομιλίας
5) Όσοι έχουν διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα
6) Όσοι έχουν ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσγραφία)
7) Όσοι έχουν σύνδρομο Down (μογγολισμός)
8) Όσοι έχουν τη νόσο του Χάνσεν (λέπρα)
9) Όσοι έχουν σοβαρές ψυχικές νόσους και συναισθηματικές διαταραχές
10) Όσοι έχουν χρόνια προβλήματα υγείας (διαβητικοί, νεφροπαθείς, αιμορροφιλικοί…)
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΜΕΑ:
Τα πιο πολλά προβλήματα των ΑΜΕΑ σχετίζονται με την καθημερινότητά τους. Υπάρχουν ΑΜΕΑ που δεν μπορούν να επιτελέσουν καμιά ζωτική ή φυσική τους λειτουργία, που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν, να φάνε μόνοι τους ή να πιουν ένα ποτήρι νερό. Ανάλογα με το είδος ή τον βαθμό της αναπηρίας ή της αδυναμίας τους χρειάζονται έναν άνθρωπο διαρκώς δίπλα τους για να τους βοηθά σε ό,τι κι αν κάνουν, από τις πιο απλές βιολογικές τους ανάγκες, ως την καθημερινή μετακίνησή τους στο σχολείο, την εργασία ή το πάρκο και την επιστροφή τους στο σπίτι, μέχρι και την νυχτερινή τους κατάκλιση. Επειδή όμως είναι αδύνατο να επωμίζονται αυτό το βάρος πάντα οι οικείοι, πρέπει να υπάρχει κατάλληλη βοήθεια από ειδικούς (θεραπευτές, γιατρούς, ψυχολόγους, νοσηλευτές, συνοδούς, παιδαγωγούς) γεγονός που σημαίνει ότι υπάρχει και μεγάλο οικονομικό κόστος για τη συντήρηση και τη θεραπευτική αγωγή ενός ατόμου με ειδικές ανάγκες. Το κόστος αυτό αυξάνεται από τα φάρμακα, τα αναπηρικά αμαξίδια και τα βοηθητικά μέσα που χρησιμοποιούν τα ΑΜΕΑ για τη διευκόλυνσή τους και δεν καλύπτεται από τα αναπηρικά επιδόματα της πολιτείας. Έτσι τα ΑΜΕΑ έχουν συνήθως πλημμελή θεραπευτική αγωγή ή φροντίδα επειδή οι περισσότερες οικογένειες σήμερα αδυνατούν να ανταποκριθούν στοιχειωδώς σ’ αυτά τα έξοδα.
Ένα άλλο πρόβλημα των ΑΜΕΑ είναι ο εγκλεισμός τους στο σπίτι ή ακόμα η «ιδρυματοποίηση» τους. Για κάποιους ανθρώπους η αναπηρία θεωρείται, ακόμα και σήμερα, ντροπή και στιγματισμός, και για ν’ αποφύγουν τα σχόλια του κόσμου, προτιμούν να κρατάνε το ανάπηρο μέλος της οικογένειάς τους μέσα στο σπίτι, στερώντας του ουσιαστικά την ελευθερία και τη δυνατότητα να ενσωματωθεί στην κοινωνία. Κάποιοι, που δεν μπορούν να συμβιβαστούν με το πρόβλημα της αναπηρίας ενός μέλους της οικογένειάς τους, προτιμούν τα ιδρύματα, αν και οι συνθήκες διαβίωσης για τα ΑΜΕΑ εκεί είναι πολύ χειρότερες. Και ακόμα χειρότερα κάποιοι άλλοι τους παρατάνε -ειδικά τους διανοητικά ανάπηρους- στα ιδρύματα και δεν ξαναρωτάνε για αυτούς.
Αλλά και αν ακόμα τα ΑΜΕΑ δεν είναι θύματα εγκατάλειψης από τους δικούς τους σε ιδρύματα και «ζουν ανάμεσά μας», η ίδια η κοινωνία συχνά τους απαξιώνει δείχνοντας το σκληρό της πρόσωπο. Τα ΑΜΕΑ θεωρούνται από πολλούς μειονεκτικοί, καταθλιπτικοί και συχνά προβληματικοί άνθρωποι, που δεν έχουν ισότιμη θέση στην κοινωνία. Έτσι τα ΑΜΕΑ βιώνουν τον κοινωνικό ρατσισμό, την απόρριψη και τον αποκλεισμό και δεν έχουν ίσες ευκαιρίες στη ζωή. Σ’ όλο αυτό το κλίμα της περιθωριοποίησης που υφίστανται τα ΑΜΕΑ πρέπει να προσθέσουμε την έλλειψη ευαισθησίας για τα δικαιώματά τους στις μετακινήσεις, αφού πολλοί ασυνείδητοι οδηγοί παρκάρουν στις ειδικές θέσεις στάθμευσης ΑΜΕΑ ή πάνω στα πεζοδρόμια και τις ειδικές ράμπες για αμαξίδια ή τις γραμμές όδευσης τυφλών. Γενικά η μετακίνηση των ΑΜΕΑ στην πόλη και η πρόσβασή τους σε δημόσιους χώρους και υπηρεσίες είναι εξαιρετικά δύσκολη και σε ορισμένες περιπτώσεις ανέφικτη.
Περισσότερη δυσκολία όμως θα συναντήσουν τα ΑΜΕΑ στη βασική τους εκπαίδευση γιατί -παρά τις πολιτικές εξαγγελίες- δεν υπάρχουν παντού ειδικά σχολεία και το κατάλληλο προσωπικό ειδικής αγωγής για να τους δεχτούν, ούτε οι υποστηρικτικές δομές για να τους βοηθήσουν. Έτσι η εκπαίδευσή τους ή η μαθητεία σε τεχνικές σχολές γίνεται μετ’ εμποδίων ή δεν ολοκληρώνεται, ενώ η συνέχιση των σπουδών στο πανεπιστήμιο θεωρείται πολυτέλεια για λίγους. Εκεί όμως που είναι οι περισσότερες πόρτες κλειστές είναι στον χώρο εργασίας, παρά τις δεσμεύσεις της πολιτείας για την απασχόληση και την επαγγελματική αποκατάσταση των ΑΜΕΑ.
Τέλος υπάρχει κι ένα σοβαρό ψυχολογικό πρόβλημα, που θα πρέπει να ξεπεράσουν τα ΑΜΕΑ, που δεν είναι άλλο από αυτή την «αλλιώτικη» εικόνα του εαυτού τους. Η αποδοχή της διαφορετικότητάς τους από τους ίδιους και ο συμβιβασμός τους με έναν ρόλο πιο παθητικό δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση· γίνεται εμμονή που δοκιμάζει τον χαρακτήρα τους κι αποσυνθέτει την προσωπικότητά τους. Ειδικότερα δεν μπορούν να αποδεχτούν την εικόνα τους αυτή όσοι ενώ ήταν υγιείς πριν, μετά έμειναν ανάπηροι από κάποιο ατύχημα ή νόσησαν από κάποια σπάνια νόσο. Για αυτό τα ΑΜΕΑ χρειάζονται εκτός από την ψυχολογική υποστήριξη των δικών τους, το πραγματικό ενδιαφέρον και τον σεβασμό των συνανθρώπων τους, και όχι τον οίκτο τους, γιατί έτσι θα νιώθουν περισσότερο αδύναμοι κι αξιολύπητοι.
ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΒΟΗΘΗΘΟΥΝ ΤΑ ΑΜΕΑ:
Η πολιτεία εκ του συντάγματος οφείλει να εξασφαλίζει στα ΑΜΕΑ ίσες ευκαιρίες στη ζωή, δηλαδή να μεριμνά για την παροχή υγειονομικής περίθαλψης, φυσικής αποκατάστασης, επιδομάτων πρόνοιας και όλων των άλλων δικαιωμάτων τους για ειδική αγωγή, επαγγελματική κατάρτιση, ανώτερες σπουδές, απασχόληση και εργασία που θα τους επιτρέψουν να ενταχθούν στην κοινωνία και να νιώθουν ισότιμοι πολίτες. Το κράτος πρόνοιας φαίνεται περισσότερο σ’ αυτές τις ευπαθείς ομάδες, αν σοβαροί λόγοι υγείας εμποδίζουν έναν άνθρωπο να μετακινηθεί, να εργαστεί, να ζήσει φυσιολογικά, να ψυχαγωγηθεί ή να εκπληρώσει τις διάφορες ανάγκες του, όπως οι άλλοι άνθρωποι.
Η κοινωνία πρέπει να «αγκαλιάσει» τα ΑΜΕΑ, να τους δείξει στοργή και κατανόηση, να τους εντάξει στις σχέσεις και τις συναναστροφές, να τους βοηθά στον καθημερινό τους αγώνα, να τους διευκολύνει στη μετακίνηση και την επικοινωνία και να σέβεται τα δικαιώματά τους. Γι’ αυτό δεν πρέπει να έχουμε προκαταλήψεις ή να αδιαφορούμε για αυτούς, αλλά αν νιώθουμε την ανάγκη να γίνουμε καλύτεροι ως άνθρωποι να συναισθανόμαστε τον πόνο τους, να τους συμπαραστεκόμαστε και να τους βοηθάμε όποτε μας χρειάζονται. Σε κάθε περίπτωση να τους δείχνουμε ότι τους υπολογίζουμε, ότι είναι ισοδύναμοι ή ότι έχουν κι επιπλέον δυνατότητες ή χαρίσματα που δεν έχουμε εμείς.
Σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας τώρα θα πρέπει κάθε δημοτική αρχή να προνοεί για τη διευκόλυνση των ΑΜΕΑ παρέχοντας τους ιατρική βοήθεια στο σπίτι, όπου χρειάζεται και να μεριμνά λαμβάνοντας όλα τα μέτρα που θα έκαναν καλύτερη τη ζωή τους στην πόλη, όπως ο καθορισμός αποκλειστικών θέσεων στάθμευσης για ΑΜΕΑ, η δημιουργία γραμμής όδευσης τυφλών και ειδικής ράμπας για τα αμαξίδια στα πεζοδρόμια, η απελευθέρωση των πεζοδρομίων από σταθμευμένες μηχανές ή τραπεζοκαθίσματα, ψυγεία και αυθαίρετες κατασκευές καταστημάτων κ.α. Επίσης ο δήμος μπορεί να συνδιοργανώνει με τοπικούς πολιτιστικούς – λαογραφικούς συλλόγους και σχολεία εκδηλώσεις ή εκθέσεις έργων τέχνης με κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα για τα ΑΜΕΑ για να τους δώσει τη χαρά της συμμετοχής στα κοινά και της επιβράβευσης της προσπάθειάς τους.
Το σχολείο έχει μεγάλη ευθύνη να εντάξει από την τρυφερή παιδική ηλικία τα ΑΜΕΑ στην κοινωνία, να ανατρέψει τα αναχρονιστικά στερεότυπα του παρελθόντος που ήθελαν την απομόνωση, την εγκατάλειψη και την απαξίωση των ΑΜΕΑ. Με τον διάλογο και την επικοινωνία, τη συνεργασία και την αμοιβαιότητα στην εκπαιδευτική κοινότητα, μπορεί να οικοδομήσει σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης και ν’ αναδείξει τον σεβασμό στη διαφορετικότητα μεταξύ των μικρών μαθητών, που θα είναι και οι πολίτες του αύριο. Γι’ αυτό ιδιαίτερη σημασία έχει ο ρόλος του δασκάλου, που θα είναι ο οδηγός, ο ανιχνευτής και ο ταξιδευτής σ’ αυτή την πορεία αναζήτησης εμπειριών και στόχων. Ο καλός δάσκαλος είναι ο παιδαγωγός, αυτός που δείχνει στα παιδιά τον δρόμο της αλήθειας, της πίστης και της αγάπης, αλλά και τα οδηγεί με το παράδειγμά του πρώτα δηλαδή το ηθικό και πνευματικό πρότυπο που αντιπροσωπεύει.
Ένας ακόμη θεσμός που μπορεί να βοηθήσει στην άρση των προκαταλήψεων του παρελθόντος και να συμβάλλει στην καλύτερη ενσυναίσθηση του προβλήματος των ΑΜΕΑ από την κοινωνία, είναι τα ΜΜΕ συμπεριλαμβανομένων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που είναι πολύ περισσότερο διαδεδομένα σήμερα. Η δημόσια αναφορά στα δικαιώματα των ΑΜΕΑ και η προβολή των αιτημάτων τους για ισότητα ευκαιριών στην εκπαίδευση, την απασχόληση, τη δημιουργία και την επιχειρηματικότητα με την ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων και των ικανοτήτων τους, θα αποκαταστήσουν αδικίες δεκαετιών και θα θέσουν πρόσωπα και θεσμούς της πολιτείας ενώπιον των ευθυνών τους, θεραπεύοντας αδυναμίες του συστήματος ειδικής αγωγής και πρόνοιας. Η προβολή των κοινωνικών μηνυμάτων για τα ΑΜΕΑ από τα Μ.Μ.Ε, η διοργάνωση ημερίδων ή μαραθωνίων αγάπης για συγκέντρωση χρημάτων για όλες τις ευπαθείς ομάδες, η εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των ανθρώπων, μπορούν να μετριάσουν τα προβλήματα και να απαλύνουν τον πόνο των ΑΜΕΑ και να τους δώσουν την ελπίδα και την αισιοδοξία ότι θα τα καταφέρουν καλύτερα έχοντας τη συμπαράσταση των απλών ανθρώπων.
Σ’ αυτή την προσπάθεια βέβαια δεν είναι δυνατόν να απουσιάζει η εκκλησία, η οποία είχε πάντα φιλανθρωπικό έργο -από τα πρώτα αποστολικά χρόνια- και έδειχνε μεγάλη ευαισθησία στους χρόνια πάσχοντες. Έτσι και τώρα, εκτός του ότι συντηρεί πολλά ιδρύματα ανιάτων, προσφέροντας υπηρεσίες περίθαλψης, ειδικής εκπαίδευσης και απασχόλησης σε ΑΜΕΑ, τους προσφέρει επιπλέον ηθική στήριξη και πνευματική καθοδήγηση που τους ενδυναμώνουν την πίστη και την ελπίδα. Αυτή είναι άλλωστε και η αποστολή της εκκλησίας, να λυτρώσει τον άνθρωπο και να θεραπεύει τον ψυχικό του πόνο με την πίστη στον θεό, την ελπίδα της σωτηρίας και την αγάπη για τον κόσμο.
Τέλος σε εθνικό, πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο πρέπει να ενισχυθεί οικονομικά και να αποκτήσει μεγαλύτερη προβολή ο θεσμός των «Special Olympics», γιατί με τη συμμετοχή τους σε παραολυμπιακούς αγώνες τα ΑΜΕΑ, εκτός από τη χαρά και την αισιοδοξία που νιώθουν, στέλνουν κι ένα συμβολικό μήνυμα σε όλους, ότι όπως αγωνίζονται στον στίβο των αγώνων, έτσι μπορούν και να αγωνίζονται και να νικούν στον στίβο της ζωής. Τη θέλησή τους και το κουράγιο που έχουν, θα ζήλευαν πολλοί.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:
Τα ΑΜΕΑ δεν είναι «παιδιά ενός κατώτερου θεού», μειονεκτικά και ανήμπορα πλάσματα. Αντιθέτως έχουν πολλές ικανότητες και χαρίσματα που δεν έχουν οι «κατά τ’ άλλα υγιείς». Πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι στην ιστορία υπήρξαν ΑΜΕΑ, αλλά το γεγονός αυτό δεν τους εμπόδισε να ξεχωρίσουν ή ακόμα και να μεγαλουργήσουν. Η κώφωση δεν στέρησε από τον Μπετόβεν τη μουσική έμπνευση και τη δεξιοτεχνία στις ανυπέρβλητες κλασικές του συμφωνίες· η πολιομυελίτιδα δεν εμπόδισε τη σπουδαία ζωγράφο Φρίντα Κάλο να ζωγραφίζει ακόμα και όταν έμεινε εντελώς κατάκοιτη· η ολική νευρική παράλυση δεν εμπόδισε τον χαρισματικό επιστήμονα Στήβεν Χώκινγκ να διδάσκει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου και να συνεχίσει το πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό του έργο για τη φυσική και τα ουράνια σώματα ή τα ανώτερα μαθηματικά, αλλά ούτε η τυφλότητα αποτελεί εμπόδιο για τον εξαιρετικό Ιταλό τενόρο Αντρέα Μποτσέλλι να γοητεύει τα πλήθη με τη θεσπέσια φωνή του. Τα πιο πολλά παραδείγματα λοιπόν μας τα δίνει η ίδια η ζωή και είναι μαθήματα για όλους μας. «Η ζωή που διορθώνει τ’ άδικο», αυτό «το άδικο που δεν το θέλει κι ο θεός».
Δείτε τις ταινίες:
“Lorenzo’s Oil” , “Το αριστερό μου πόδι”, “Παιδιά ενός κατώτερου θεού”, “Ξυπνήματα”,
“Rain Man - Ο άνθρωπος της βροχής”, “Γεννημένος την 4η Ιουλίου”, “Το όνομα μου είναι Σαμ”, “Τhe Forest Gump”…
