Η ιστορική ομιλία της Μελίνας Μερκούρη για τα γλυπτά του Παρθενώνα

Ενιαία εξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στη Γ΄ Λυκείου 

Κριτήριο αξιολόγησης: 2ο                                                         Παπατσίρος Απόστολος 

Κείμενο 1ο: Η ιστορική ομιλία της Μελίνας Μερκούρη για τα γλυπτά του Παρθενώνα 

(Μπορεί η διεκδίκηση για επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα να επιχειρήθηκε από αρκετούς πολιτικούς, ανθρώπους της τέχνης και διανοούμενους ωστόσο ανάμεσα σε όλους αυτούς, ξεχώρισε η προσπάθεια της Μελίνας Μερκούρη η οποία στις 30 Ιουλίου του 1982 θέτει στη Διάσκεψη των υπουργών Πολιτισμού της UNESCO το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Η ομιλία της έμεινε στην ιστορία και ακόμη και σήμερα συγκινεί όποιον την διαβάσει ή την ακούσει. Η Μελίνα Μερκούρη, τόνιζε τότε στη Διάσκεψη των υπουργών Πολιτισμού ότι η Ελλάδα δεν θα εγκαταλείψει ποτέ το αίτημα για επιστροφή των Γλυπτών.) 

Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι, 

καταρχάς επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την OXFORD UNION που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση και ευχαριστώ που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν’ ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης τον μεγάλο αριθμό Βρετανών πολιτών που συνηγόρησαν υπέρ των θέσεων της κυβέρνησης με τα αξιότιμα μέλη και των δύο σωμάτων του κοινοβουλίου που εκδήλωσαν ενδιαφέρον και συμπάθεια για το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων. Και βεβαίως εκφράζω τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου στη Βρετανική Επιτροπή για την επιστροφή των Mαρμάρων του Παρθενώνα, για τις προσπάθειες της να αποκαλύψει την αλήθεια στον βρετανικό λαό. 

   Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Όπως υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo, υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci, υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη, υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner, υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. 

  Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις "λεηλασία", "ερήμωση", "αχαλίνωτη καταστροφή", "αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά" δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από τους σύγχρονους του Elgin. Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον "ληστή των μαρμάρων". Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Thomas Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν "αιχμάλωτους σ’ εξορία". 

   Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό. Επιτρέψτε μου να απαντήσω στα μόνιμα επιχειρήματα ενάντια στην επιστροφή και να ασχοληθώ με αυτά ένα προς ένα: 

Τα μάρμαρα πάρθηκαν με νόμιμη διαδικασία. 

   Σας ερωτώ: Η δωροδοκία και η εξαχρείωση της φρουράς στην Ακρόπολη ήταν "νόμιμη διαδικασία";... 

  Παραμένει ένα δεύτερο επιχείρημα παρά το ότι έχει έκτοτε αμφισβητηθεί από πολλούς Βρετανούς περιηγητές στην Ελλάδα την εποχή αυτή. "Οι αδαείς και δεισιδαίμονες Έλληνες ήταν αδιάφοροι για την τέχνη και τα μνημεία τους". Αυτό βέβαια υπονοεί ότι ήταν τυφλοί, ασυνείδητοι και άκαρδοι. Ποιοι; Οι Έλληνες που πολύ μετά του Περικλή δημιούργησαν τα θαύματα της Βυζαντινής Τέχνης... Μόλις έγινε ανεξάρτητη η Ελλάδα, ένα από τα πρώτα νομοθετικά διατάγματα που πέρασαν από την ελληνική κυβέρνηση ήταν εκείνο για την προστασία και συντήρηση των εθνικών μνημείων. Είναι αυτό αδιαφορία; Θεωρούμε αυτή την κατηγορία τερατώδη...

   Επιχείρημα 3ο. Αν τα μάρμαρα επιστραφούν, αυτό θα αποτελέσει ένα προηγούμενο που μπορεί να οδηγήσει στην εκκένωση των μουσείων. Συγχωρέστε με, αλλά αυτό είναι κοινή κολακεία. Ποιος πρόκειται να ζητήσει και ποιος πρόκειται να επιτρέψει το άδειασμα των μουσείων; 

   Επιτρέψτε μου να δηλώσω, για άλλη μια φορά, ότι πιστεύουμε πως οπουδήποτε και αν βρίσκονται τα μουσεία, αποτελούν ζωτική κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη και πρέπει να προστατεύονται. Έχω επανειλημμένα δηλώσει ότι ζητούμε ένα αναπόσπαστο μέρος του ναού του Παρθενώνα που ακρωτηριάστηκε. Σε όλο τον κόσμο το ίδιο το όνομα της πατρίδας μας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον Παρθενώνα... 

Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι. 

   Με όλο τον σεβασμό νομίζω ότι η απόφαση της Επιτροπής ότι ο Λόρδος Elgin έδρασε σαν ιδιώτης είναι είτε πολύ αφελής είτε αμφίβολης πίστης. Όμως αυτό έγινε πριν 170 χρόνια... Αυτή είναι μια διαφορετική Αγγλία. Διαφορετικές είναι οι αντιλήψεις για τις έννοιες Αυτοκρατορία και κατάκτηση... 

   Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές. 

  Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται; Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν; Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει;... 

   Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι ο φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ’ όνομα μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας... Λέμε στη Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ’ όνομά της. Ευχαριστώ. 

                                 (Η ομιλία της Μελίνας Μερκούρη στην Οξφόρδη το 1986, διασκευή). 

Κική Δημουλά

Κείμενο 2ο: Κική Δημουλά, «Βρετανικό μουσείο» 

(Ελγίνου μάρμαρα) 

Στην ψυχρή του Μουσείου αίθουσα 

την κλεμμένη, ωραία, κοιτώ 

μοναχή Καρυάτιδα. 

Το σκοτεινό γλυκύ της βλέμμα 

επίμονα εστραμμένο έχει 

στο σφριγηλό του Διονύσου σώμα 

(σε στάση ηδυπαθείας σμιλευμένο) 

που δυο βήματα μόνον απέχει. 

Το βλέμμα το δικό του έχει πέσει 

στη δυνατή της κόρης μέση. 

Πολυετές ειδύλλιον υποπτεύομαι 

τους δυο αυτούς να 'χει ενώσει. 

Κι έτσι, όταν το βράδυ ή αίθουσα αδειάζει 

απ' τούς πολλούς, τούς θορυβώδεις επισκέπτες, 

τον Διόνυσο φαντάζομαι 

προσεκτικά απ’ τη θέση του να εγείρεται 

των διπλανών γλυπτών και αγαλμάτων 

την υποψία μην κινήσει, 
κι όλος παλμό να σύρεται 
τη συστολή τής Καρυάτιδας 

με οίνον και με χάδια να λυγίσει. 

 Δεν αποκλείεται όμως έξω να 'χω πέσει. 

Μιαν άλλη σχέση ίσως να τούς δένει 

πιο δυνατή, πιο πονεμένη: 
Τις χειμωνιάτικες βραδιές 

και τις εξαίσιες του Αυγούστου νύχτες 
τούς βλέπω, 
απ' τα ψηλά να κατεβαίνουν βάθρα τους, 

της μέρας αποβάλλοντας το τυπικό τους 

με νοσταλγίας στεναγμούς και δάκρυα 
τους Παρθενώνες και τα Ερεχθεία που στερήθηκαν 

στη μνήμη τους με πάθος ν’ ανεγείρουν. 

         Από την ποιητική συλλογή Έρεβος (1956) 

Παρατηρήσεις: 

(Κείμενο 1ο) 

1. Να αναδιατυπώσετε συνοπτικά τα κύρια επιχειρήματα της ομιλίας
 (100-120 λέξεις περίπου).                                                Μονάδες 15 

2. Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κειμένου που πιστοποιούν ότι πρόκειται για ομιλία, εκτός της ειδικής αναφοράς στην εισαγωγή και το τέλος. 

                                                                                           Μονάδες 10  

3 α. Να αποδώσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμές τους διατηρώντας το αρχικό νόημα του κειμένου.              
 β. Να βρείτε και να εξηγήσετε δύο διαφορετικούς τρόπους πειθούς και τα μέσα τους που χρησιμοποιεί η ομιλήτρια.                                                 Μονάδες 15 (5+10)  

4α. Να βρείτε τον τρόπο ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου και να εξηγήσετε το ιδιαίτερο νόημα της φράσης «Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα». 

β. Να βρείτε λέξεις ή αυτοαναφορικές εκφράσεις του κειμένου που αποδίδουν την ψυχική διάθεση και την πρόθεση της ομιλήτριας.                         Μονάδες 15 (8+7) 

(Κείμενο 2ο): 

5. Πώς η φαντασία της ποιήτριας απελευθερώνει τα αγάλματα από τα βάθρα τους; Ποια είναι τα συναισθήματά της στη θέα τους και ποια επιθυμία εκφράζει; (200 λέξεις) 

                                                                                           Μονάδες 15 

Παραγωγή λόγου: Να γράψετε ένα άρθρο που πρόκειται να δημοσιεύσετε στον τύπο, στο οποίο να εξηγείτε τους λόγους που θεωρείτε εντελώς άδικη και παράνομη την κατακράτηση των γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο (400 λέξεις).       
                                                                                       Μονάδες 30