Παιδεία:" Ένα διαχρονικό αίτημα, μια διαρκής ελπίδα για έναν κόσμο καλύτερο"

                                                                                            Παπατσίρος  Απόστολος
                                                                                                     φιλόλογος

ΠΑΙΔΕΙΑ: Ένα διαχρονικό αίτημα, μια διαρκής ελπίδα για έναν κόσμο καλύτερο

   Παιδεία είναι η διάπλαση του χαρακτήρα των νέων και η απόκτηση γνώσεων, που αποσκοπούν αφενός μεν στην ομαλή κοινωνική τους ένταξη και προσαρμογή και αφετέρου στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους. Είναι θεσμοθετημένη από την πολιτεία στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης με ειδικά και αναλυτικά προγράμματα σπουδών, παρέχεται δωρεάν και είναι υποχρεωτική (9ετής εκπαίδευση). Παράλληλα νοείται και ως ελεύθερη διαδικασία μάθησης ή αγωγής από την ευρύτερη κοινωνία με τους θεσμούς της και ειδικότερα την οικογένεια, τα Μ.Μ.Ε, την εκκλησία ή τη διανόηση. Η παιδεία ως σύνθετη λειτουργία δεν εξαρτάται βεβαίως μόνο από αυτούς που την παρέχουν, αλλά και από αυτούς που τη δέχονται. Είναι μια διαδικασία διαρκής (δια βίου εκπαίδευση), διαλεκτική και αμφίδρομη. Κανείς δεν είναι αυτόφωτος, όσο γνωστικός ή ευφυής και αν είναι, αλλά χρειάζεται διαρκώς ανατροφοδότηση, γιατί η γνώση δεν έχει όρια και οι απορίες των μαθητών ακόμα είναι διδακτικές.

   Η παιδεία είναι και επιλογή γιατί δε διδασκόμαστε μόνο, αλλά κυρίως μελετούμε και μπορούμε να μελετούμε περισσότερα και καλύτερα βιβλία από δική μας πρωτοβουλία. Το σχολείο απλώς μας δίνει ερεθίσματα γνώσης και μας ανοίγει δρόμους. Εμείς όμως πρέπει να εκμεταλλευτούμε τις ευκαιρίες αυτές να ¨αδράξουμε τη μέρα¨ (Carpe diem) δια της παιδείας, κάτι ανάλογο δηλαδή μ’ αυτό που μας προέτρεπε άλλοτε ο Κοραής (¨δράξασθε παιδείας¨). Είναι ευθύνη των μεγαλύτερων ασφαλώς, γονέων και εκπαιδευτικών, η παρότρυνση και η δημιουργική ενθάρρυνση των νέων για την απόκτηση ενδιαφερόντων φιλαναγνωσίας, αλλά μην ξεχνάμε ότι παιδεία δεν είναι μόνο η πνευματική μόρφωση ή η ανάπτυξη δεξιοτήτων, αλλά πολύ περισσότερο η ηθική μας διάπλαση και ποιότητα. Η γνώση δεν αρκεί, αν λείπει η συνείδηση του εαυτού μας και η διαμόρφωση του ηθικού ανθρώπου μέσα μας. Η παροχή παιδείας αποσκοπεί στη δημιουργία ανεξάρτητων και αυτοδύναμων προσωπικοτήτων, που θα έχουν κοινωνική αγωγή, αρετές κι ευαισθησίες, οικολογική και οικουμενική συνείδηση για όλα τα επιτακτικά και παγκόσμια προβλήματα εποχής, αλλά και ταυτότητα με συνείδηση εθνική.

    Ίσως δεν έχουμε αντιληφθεί ότι τα περισσότερα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών είναι κατά βάση προβλήματα παιδείας, καθώς διαπιστώνεται δυστυχώς η έλλειψή της και μοιραία την ευθύνη επωμίζεται το σχολείο, κατά πρώτο λόγο, αλλά βεβαίως και η οικογένεια. Δεν είναι τόσο στη μετάδοση γνώσεων και εμπειρίας, όσο στην παροχή προτύπων, ικανών να μετουσιώσουν την ατέρμονη θεωρία σε πράξη. Πολλοί γονείς, για παράδειγμα, εθίζουν τα παιδιά τους στην υπερκατανάλωση παρέχοντας τους πλουσιοπάροχα δώρα, ανέσεις και αγαθά, που ενδεχομένως οι ίδιοι να στερήθηκαν, αλλά τα κατηγορούν παράλληλα για τρυφηλότητα, φυγοπονία και αδράνεια. Όμως ο καλύτερος τρόπος για να διαπαιδαγωγήσεις σωστά τα παιδιά σου είναι με το παράδειγμά σου και το ηθικό ή κοινωνικό πρότυπο που αντιπροσωπεύεις. Η μόνη ελπίδα επομένως, που μπορεί να αλλάξει τη νοοτροπία και την εν γένει συμπεριφορά μας είναι η παιδεία, η εσωτερική μας καλλιέργεια, η κουλτούρα, που έχουμε ως άνθρωποι. Ωστόσο ο καλύτερος τρόπος για να διδάξεις, είναι πρώτα να εμπνεύσεις και για να εμπνεύσεις, θα πρέπει να’σαι κι ο ίδιος εμπνευσμένος, και αυτό αφορά τους εκπαιδευτικούς, δασκάλους και καθηγητές, που πρέπει να εμπνέουν οι ίδιοι το σεβασμό και τη δημιουργική διάθεση στα παιδιά.

    Η παιδεία που μας εξυψώνει ηθικά και πνευματικά, είναι η ανθρωπιστική, γιατί προσφέρει όχι μόνο γνώσεις, αλλά και αρετές, αντίθετα με το αυστηρά τεχνοκρατικό πνεύμα της εποχής μας. Η σφαιρική αντίληψη, η πολυπραγμοσύνη, η κριτική σκέψη, η διαλεκτικότητα και η φιλοσοφική διάθεση δεν πρέπει να εγκαταλείπονται για την εξειδίκευση και την απόκτηση χρηστικών μόνο γνώσεων μέσα και έξω από το σχολείο, επειδή αυτά επιβάλλονται από την αγορά εργασίας και το διεθνή ανταγωνισμό. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία η οικονομία δεν παρενέβαινε τόσο πολύ στη ζωή των ανθρώπων, υποδεικνύοντας τους το τι και το πως θα μάθουν δηλαδή, το τι θα σπουδάσουν και θα κάνουν μετά, προκειμένου να επιβιώσουν και βεβαίως να αποδώσουν σ’ ένα καθαρά ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπου λαοί, γλώσσες και εθνικές παραδόσεις συγχωνεύονται από τον κυρίαρχο κομφορμισμό της παγκοσμιοποίησης.

Το σχολείο σήμερα. Το διακύβευμα του μέλλοντος και η ελληνική πραγματικότητα

    Αν προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τη σύγχρονη παθογένεια του εκπαιδευτικού συστήματος, χωρίς να είμαστε εκ προοιμίου αφοριστικοί ή φιλοκατήγοροι για τις διάφορες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, που εξαγγέλθηκαν ή υλοποιήθηκαν μεταπολιτευτικά στην Ελλάδα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η ποιότητα των σπουδών και το επίπεδο της δημόσιας και δωρεάν παιδείας ήταν πάντα συνάρτηση των όποιων χρηματοδοτήσεων από την εκάστοτε κυβέρνηση. Έτσι θα καταλάβουμε γιατί υστερούμε εμφανώς ως προς την υλικοτεχνική υποδομή με πεπαλαιωμένα ακατάλληλα κτήρια, χωρίς αναγνωστήρια ή άλλους λειτουργικούς χώρους για παράδειγμα, θα κατανοήσουμε την παρωχημένη χρήση του ενός βιβλίου ή την υστέρηση στην πληροφορική, την τηλεκπαίδευση, την καινοτομία και τόσα άλλα χρόνια και δυσεπίλυτα προβλήματα. Έχοντας αυτή την εικόνα στο μυαλό μας για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, μπορούμε να εξηγήσουμε την αδυναμία του να συγκριθεί επί ίσοις όροις με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά ή αμερικανικά συστήματα, που λειτουργούν με πολλά περισσότερα κεφάλαια, όχι βεβαίως μόνο κρατικά, αλλά κυρίως ιδιωτικά, όπως γίνεται για παράδειγμα στην έρευνα και τις νέες τεχνολογίες σε μεγάλα πανεπιστήμια σαν το Harvard, το Μ.ΙΤ, το U.C.L.A, το Cambridge, το Οxford, το Sorbonne και άλλα. Βέβαια η σύγκριση δεν είναι ευνοϊκή ούτε στη μέση ή την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και τα πάντα επαφίενται συνήθως στη διάθεση και το φιλότιμο μαθητών και εκπαιδευτικών, όσο και τη στήριξη, ηθική και οικονομική, των γονέων.

    Έχουμε άραγε αναρωτηθεί ποια θα ήταν η τύχη της εκπαίδευσης χωρίς τα διάφορα φροντιστήρια, που είναι κι αυτά ελληνική πρωτοτυπία; Ποια θα ήταν η πορεία του εκπαιδευτικού μας συστήματος, αν δεν υπήρχε αυτό το εξεταστικό σύστημα εισαγωγής, ως ο τελικός στόχος κάθε μαθητή, που θα ήθελε να σπουδάσει και βεβαίως να εργαστεί αντίστοιχα; Σήμερα κυριαρχεί το οπορτουνιστικό πνεύμα της ¨χρήσιμης γνώσης¨ δυστυχώς από τις πολύ μικρές και ευαίσθητες ηλικίες, που τα παιδιά ¨μαζεύουν¨ πτυχία και διπλώματα και χάνουν νωρίς το ενδιαφέρον τους για την εγκύκλιο ή γενική παιδεία και τη δίψα για ουσιαστική ανθρωπιστική αγωγή. Έτσι εξηγούνται οι αρνητικές διαπιστώσεις των εκπαιδευτικών για τους μαθητές τους, που σχετίζονται με την απουσία της κριτικής σκέψης, την ανεπαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας και της ιστορίας, τη μονοδιάστατη αντίληψη, λόγω της εμμονής σε σημείο εξάρτησης από τους Η/Υ και τόσα άλλα μικρά ή μεγάλα προβλήματα. Και εδώ βέβαια ο συνήθης αντίλογος είναι ότι φταίει το σύστημα, οι κακοί δάσκαλοι, οι ανεπαρκείς καθηγητές, τα κακογραμμένα βιβλία, το πανεπιστήμιο, το υπουργείο παιδείας ή ο ίδιος ο υπουργός, το κράτος όλο. Και αυτά τα ακούμε συνέχεια, χρόνια τώρα. Μόνο εμείς δε φταίμε, φταίνε πάντα κάποιοι άλλοι…

     Αν και οι ευθύνες για την κατάντια του δημόσιου σχολείου επιμερίζονται ανάλογα, αυτό που διαπιστώνουν οι περισσότεροι γονείς κι εκπαιδευτικοί είναι πως στα σχολεία έχει χαθεί ο έλεγχος και η πειθαρχία. Το σχολείο σήμερα ανέχεται την ατιμωρησία και απαξιώνει την αριστεία υιοθετώντας τη λογική "ήσσονος προσπαθείας". Οι εκπαιδευτικοί βλέπουν πως είναι μόνοι, πως το ίδιο το σύστημα τους απαξιώνει, τους ακυρώνει στην πράξη, πως κανείς από τους ιεραρχικά ανώτερους δεν νοιάζεται για τα πραγματικά προβλήματα της εκπαίδευσης. Οι καθηγητές στα Γυμνάσια και τα Λύκεια είδαν τις ώρες τους ν' αυξάνουν και να διδάσκουν το μάθημά τους άσχετες ειδικότητες. Παρόλα αυτά δεν αντέδρασαν. Όπως δεν αντέδρασε και κανένας σύλλογος για αυτό το ανακάτεμα ωρών, μαθημάτων, ειδικοτήτων, χώρια τις πολλές χαμένες ώρες λόγω ελλείψεων καθηγητών βασικών ειδικοτήτων. Ο σύλλογος μοιράστηκε με τις δεύτερες και τρίτες αναθέσεις και όλοι υπεραμύνονται  των κεκτημένων τους. Οι φιλόλογοι φωνάζουν -και δικαίως- για την ανάθεση της ιστορίας και για την υποβάθμιση των Αρχαίων σε Γυμνάσιο και Λύκειο, οι μαθηματικοί γιατί βγήκαν τα Μαθηματικά από τα υποχρεωτικά πανελλαδικά εξεταζόμενα μαθήματα της θετικής, οι θεολόγοι για τα προαιρετικά (;) Θρησκευτικά και χωρίς βιβλίο και πάει λέγοντας... Όλοι για τον εαυτό τους, άντε και την ειδικότητά τους. Καθένας πλέον παλεύει για το φιλότιμο και την αξιοπρέπειά του! Έτσι θα έχει ίσως την εκτίμηση και τον σεβασμό των περισσότερων μαθητών του. Και αυτή θα είναι η ανταμοιβή των κόπων του όσο και η ελπίδα να συνεχίσει να προσφέρει "επ' αγαθώ" τις γνώσεις του. Το χειρότερο είναι πως βλέπει ότι η κατάσταση δε βελτιώνεται, ότι το επίπεδο των μαθητών φθίνει και ότι οι συνθήκες εργασίας γίνονται όλο και πιο δύσκολες. Το μέλλον της εκπαίδευσης φαντάζει αβέβαιο... 

Το σχολείο που ονειρευόμαστε:

   Για όλους αυτούς τους λόγους εμείς θέλουμε ένα σχολείο πνευματική εστία, με φιλελεύθερο πνεύμα και καθοδηγητικό ρόλο, με υπεύθυνο λόγο και ηθικά πρότυπα, με όραμα για τη ζωή, τον άνθρωπο και το περιβάλλον, με ευαισθησίες κοινωνικές, με πολιτιστικά ενδιαφέροντα και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, ένα σχολείο δημιουργικό και ¨ανοικτό στην κοινωνία¨, που θα δίνει λύσεις στα προβλήματα και δε θα αποτελεί το ίδιο ένα ακόμα πρόβλημα. Επειδή όμως η ¨κοινωνία του αύριο¨ οικοδομείται σήμερα, τα σχολεία θα πρέπει να διαμορφώσουν και να προετοιμάσουν τους νέους να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο, να γίνουν σκεπτόμενοι πολίτες,¨καλοί κ’ αγαθοί¨ άνθρωποι, που δε θα λησμονούν το ¨μέτρο¨ και θα αντιμετωπίζουν με σύνεση και υπευθυνότητα τα όποια διλήμματα και προβλήματα ανακύπτουν στη ζωή τους. Αυτός είναι άλλωστε και ο ανθρωποπλαστικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης, να διαπλάσει τους νέους ¨οίους δει είναι¨, μαθαίνοντας τους τον τρόπο να σκέφτονται ελεύθερα, να κρίνουν, να αυτενεργούν, να οραματίζονται, να συναισθάνονται, να αγωνιούν και να αγωνίζονται, δηλαδή να ζουν αληθινά και όχι απλώς να υπάρχουν. Αυτό είναι και το διακύβευμα του μέλλοντος για την παιδεία και την εκπαίδευση, την κοινωνία και την πολιτεία. Γι’ αυτό η κρίσιμη επιλογή είναι η παιδεία και το εγχείρημα που πρέπει όλοι να στηρίξουμε. Καιροί ου μενετοί…

Για την έλλειψη γενικής παιδείας στο Λύκειο διάβασε:
http://papatsiros.blogspot.gr/2016/07/blog-post_10.html