Η γλώσσα έχει φύλο; Τα περί σεξισμού στη γλώσσα.
Παπατσίρος Απόστολος
φιλόλογος
Αντιγράφω από έγγραφα και ανακοινώσεις του Υπουργείου Παιδείας: Ο Σύλλογος Διδασκόντων/-ουσών, στους/στις Σχολικούς/-ές Συμβούλους, στους/στις Υπεύθυνους/-ες, τους/τις υποψήφιους/ -ψήφιες διευθυντές/διευθύντριες, τους/τις ενδιαφερόμενους/-μενες καθηγητές/καθηγήτριες, τους/τις επιτυχόντες/-χούσες μαθητές/μαθήτριες...
Μέχρι τώρα ξέραμε ότι η γλώσσα δεν έχει φύλα αλλά μόνο γένη και ότι το γραμματικό γένος κάποιων εννοιών δεν ταυτίζεται πάντα με το φυσικό τους γένος. Αυτά μάθαμε από τη Γραμματική του Τριανταφυλλίδη στα γυμνασιακά μας χρόνια και διδαχτήκαμε μετά και στο πανεπιστήμιο. "Το γραμματικό γένος πολύ συχνά δεν αντιστοιχεί στο φυσικό γένος που έχει η αντίστοιχη έννοια και έτσι η απόδοση του φυσικού γένους με το γραμματικό καταντά συχνά αυθαίρετη" (παρ. 495). "Το αρσενικό γένος είναι γενικά το δυνατότερο προσωπικό γένος. Έτσι παριστάνουμε με αυτό όχι μόνο πρόσωπα αρσενικού γένους παρά και γενικά ένα πρόσωπο, όταν δεν μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα το γένος του. Αυτό γίνεται όχι μόνο σε ουσιαστικά αλλά και σ' επίθετα αντωνυμίες και μετοχές..." (Νεοελληνική Γραμματική Μανώλη Τριανταφυλλίδη, παρ. 496, σελ. 216). Με βάση τη Γραμματική λοιπόν, ξέραμε ότι όπου δεν ήταν δυνατό ή επιθυμητό να διακρίνουμε γένη, σε έννοιες που αφορούσαν σύνολα προσώπων, επιλέγαμε το ισχυρότερο, που ήταν το αρσενικό, αλλά ταυτόχρονα εννοούσαμε και το θηλυκό. Ο λόγος ήταν προφανής αφού δεν πρέπει το κείμενο να κατακερματίζεται άσκοπα, αλλά να έχει ειρμό και να διαβάζεται στοιχειωδώς. Είναι κοινή λογική δηλαδή, σχήμα νοούμενο και συνεκδοχή. Ο κανόνας αφορούσε τα άρθρα, τα ουσιαστικά, τα επίθετα, τις αντωνυμίες και τις μετοχές και δεν υπήρχε ποτέ πρόβλημα κατανόησης ή παρερμηνείας από κανέναν αλλά και καμιά αντίδραση από πουθενά. Και γιατί να υπάρξει αντίδραση όταν είναι κάτι τόσο αυτονόητο, αφού όταν έλεγες πχ."Οι Έλληνες είναι γενικά φιλόξενος λαός", δεν εννοούσες μόνο τους άνδρες βέβαια αλλά και τις γυναίκες και τα παιδιά...όλους και δε χρειαζόταν καμιά διάκριση γένους ή φύλου.
Σχετικά πρόσφατα όμως αναπτύχθηκε η καινοφανής θεωρία περί "σεξισμού της γλώσσας" και με βάση κάποιο οδηγό-μελέτη http://www1.aegean.gr/aegean2/people/Odhgos-Xrisis-Mi-Seksistikis-Glossas.pdf (όχι από την έδρα της γλωσσολογίας ή της ελληνικής φιλολογίας όπως θα περίμενε κανείς) για τη "χρήση μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα", ακολούθησε η σχετική εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών (Γενική Γραμματεία Ισότητας) το 2016 http://www1.aegean.gr/aegean2/people/egkyklios-gia-glossiko-sexismo.pdf με την οποία συστήνεται η χρήση αυτού του είδους σύνταξης στα διάφορα έγγραφα των υπουργείων και εποπτευόμενων υπηρεσιών. Όταν όμως τα επίσημα έγγραφα ή κείμενα προορίζονται προς χρήση και αναπαραγωγή από το κοινό, που δεν έχει πάντα γλωσσική παιδεία, τότε διαμορφώνεται και το νέο γλωσσικό ένστικτο ή ήθος με τον πλέον "υπεύθυνο" τρόπο. Το αποτέλεσμα θα είναι να δούμε αυτά τα ανερμάτιστα και κρεολικά ελληνικά παντού, ακόμα και στις εκθέσεις των μαθητών μας ή την καθημερινή συνομιλία και τα δελτία ειδήσεων, γιατί η γλώσσα είναι πάνω απ' όλα μίμηση. Και φανταστείτε λέει να είσαι υποχρεωμένος να αναγνώσεις ένα τέτοιο κείμενο δημόσια -ένα μήνυμα του Υπουργού παιδείας στους μαθητές ας πούμε- με συνεχείς παύλες - παύσεις, επαναλήψεις όρων εντελώς αυτονόητων, τα αδιάκοπα τους/τις, στους/στις τι τιτίβισμα θα ακουγόταν τελικά και πόση βαρεμάρα θα προκαλούσε και σε μας τους ίδιους.
Υπερβολές θα μου πείτε. Κι όμως, αν σκεφτούμε τη γενικότερη γλωσσική αναρχία, αυθαιρεσία και κατάχρηση, κι από υπεύθυνα χείλη της πολιτείας, ιδίως νεότερους πολιτικούς ή διοικητικούς παράγοντες υπουργείων, τότε δεν είναι καθόλου υπερβολή. Ο καθηγητής Γλωσσολογίας του Ε.Κ.Π.Α Χριστόφορος Χαραλαμπάκης σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή έλεγε χαρακτηριστικά ότι "όταν το γλωσσικό ή συντακτικό λάθος ακούγεται συνέχεια, τελικά καθιερώνεται ως σωστό"(!). Τότε τι τη θέλουμε τη γραμματική και το συντακτικό; Ας τα καταργήσουμε κι αυτά, όπως καταργήσαμε τα πνεύματα και τις περισπωμένες ή τις υπογεγραμμένες να μη μας παιδεύουν άλλο...
Η άποψή μου είναι ότι μετά τις "έμφυλες ταυτότητες" στα Γυμνάσια, το "νομοσχέδιο αλλαγής φύλου" στα 15, ήρθε και η ώρα της γλώσσας να αλλάξει φύλο ή να το προσδιορίσει τέλος πάντων. Το πρόβλημα στη γλώσσα δεν είναι ο σεξισμός, όπως τον εννοούν, αλλά η άποψη ότι ο καθένας μπορεί να φαντάζεται και να λέει ό,τι θέλει για τη γλώσσα αγνοώντας ή παραβλέποντας σκόπιμα τη γραμματική και το συντακτικό για τους δικούς του λόγους (εμμονές ή πολιτικές ιδεοληψίες). Μπορεί να φαντάζεται πως όποιος λέει π.χ τη λέξη "άνθρωπος" ή "πολίτης" είναι σεξιστής γιατί τάχα δεν κάνει και τον απαραίτητο διαχωρισμό για τις γυναίκες που είναι επίσης άνθρωποι ή πολίτες. Μπορεί να φαντάζεται ότι είναι και ρατσιστής και φαλλοκράτης από πάνω. Δικαίωμά του να πιστεύει ό,τι θέλει.
Το λάθος τους είναι να νομίζουν ότι η γλώσσα έχει ή ότι θα μπορούσε να έχει φύλο. Η γλώσσα έχει γραμματικά γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο) που δεν είναι δυνατό να συμπίπτουν πάντα με τα φυσικά γένη των ανθρώπων. Το γένος δεν είναι πάντα το ίδιο φύλο. Ο λαός, ο κόσμος, ο άνθρωπος, είναι αρσενικού γένους λέξεις αλλά το φυσικό γένος ποικίλλει, το φύλο είναι ακαθόριστο. Το ίδιο συμβαίνει και με ουδέτερα π.χ το έθνος, το άτομο, το πρόσωπο κλπ. Οι λέξεις αυτές δεν έχουν θηλυκό γένος, ούτε μπορούν να αποκτήσουν γιατί είναι περιληπτικές έννοιες, όπως αντίστοιχα η κοινωνία, η ομάδα, η ιεραρχία κ.α που έχουν μόνο θηλυκό γένος. Λέξεις που δεν έχουν θηλυκό όπως πολίτης, βουλευτής, υπουργός, πρόεδρος, επίτροπος, γραμματέας, συγγραφέας, διδάκτωρ, επιστήμων έχουν ετυμολογία ή τέτοια σημασία που σχετίζεται με την ιστορία και την ιδιαίτερη παράδοση ενός χώρου -αφού το δικαίωμα του "πολίτη" ή του "βουλευτή" στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία ανήκε μόνο στους άνδρες- οπότε προσδιορίζονται με την αλλαγή του άρθρου όταν αφορούν γυναίκες, δηλαδή λέμε Ελληνίδα πολίτης, η βουλευτής της αντιπολίτευσης, η υπουργός εργασίας, η πρόεδρος του Αρείου Πάγου, η Ελληνίδα επίτροπος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η συγγραφέας του διηγήματος, η γραμματέας του κόμματος κλπ. Λέξεις-επινοήσεις του τύπου η πολίτισσα, η βουλεύτρια, η γραμματέα, η διδακτόρισσα, η επιστημόνισσα, η κοσμητόρισσα είναι εντελώς λανθασμένες και ανεπίτρεπτες. Μέχρι και πολίτρια (μου τό 'γραψε και μαθήτρια σε έκθεση) και γιατρέσσα και δικηγορέσσα και ζωγράφισσα κυκλοφορεί στο διαδίκτυο... φανταστείτε τι έχουμε ν' ακούσουμε δηλαδή από δω και πέρα.
Αλλά και για να επιστρέψουμε στα "περί σεξισμού στη γλώσσα", αν σταθούμε στο περιεχόμενο της λέξης σεξισμός, θα δούμε πολλές και αντιφατικές ερμηνείες της έννοιας, γιατί η αγγλική λέξη sex σημαίνει αφενός φύλο κι αφετέρου τη σεξουαλική πράξη. Τί από τα δύο έχει στο μυαλό του ο σεξιστής; Πότε ένα σχόλιο είναι σεξιστικό; Όταν υπονοεί διαφορά ή διάκριση ως προς το φύλο ή είναι ερωτικό υπονοούμενο; Πότε ένα πείραγμα είναι σεξιστικό; Αν αφορά το φύλο κάποιου ή το σώμα και τη σεξουαλικότητά του; Κι αν είναι σεξιστικό κάτι, είναι και χυδαίο; Κι αν υποθέσουμε ότι βρήκαμε τι από τα δύο είναι, και τα ξεκαθαρίσαμε στο μυαλό μας, πρέπει να καταλάβουμε ότι ο σεξισμός δεν υπάρχει στη γλώσσα, όσο στη σκέψη και τις προθέσεις κάποιου. "Δεν υπάρχουν κακές λέξεις αλλά κακές σκέψεις", έτσι δε λέμε εμείς οι φιλόλογοι; Οπότε ας αφήσουμε τη γλώσσα στην ησυχία της και τη σοφία της. Φτάνουν τα προβλήματα που έχει, μην της φορτώνουμε κι άλλα. Όλα τα είχαμε, ο σεξισμός μας έλειπε...
Για τα γλωσσικά ατοπήματα 4 πατήστε εδώ: http://papatsiros.blogspot.gr/2017/06/4.html
Σχετικά πρόσφατα όμως αναπτύχθηκε η καινοφανής θεωρία περί "σεξισμού της γλώσσας" και με βάση κάποιο οδηγό-μελέτη http://www1.aegean.gr/aegean2/people/Odhgos-Xrisis-Mi-Seksistikis-Glossas.pdf (όχι από την έδρα της γλωσσολογίας ή της ελληνικής φιλολογίας όπως θα περίμενε κανείς) για τη "χρήση μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα", ακολούθησε η σχετική εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών (Γενική Γραμματεία Ισότητας) το 2016 http://www1.aegean.gr/aegean2/people/egkyklios-gia-glossiko-sexismo.pdf με την οποία συστήνεται η χρήση αυτού του είδους σύνταξης στα διάφορα έγγραφα των υπουργείων και εποπτευόμενων υπηρεσιών. Όταν όμως τα επίσημα έγγραφα ή κείμενα προορίζονται προς χρήση και αναπαραγωγή από το κοινό, που δεν έχει πάντα γλωσσική παιδεία, τότε διαμορφώνεται και το νέο γλωσσικό ένστικτο ή ήθος με τον πλέον "υπεύθυνο" τρόπο. Το αποτέλεσμα θα είναι να δούμε αυτά τα ανερμάτιστα και κρεολικά ελληνικά παντού, ακόμα και στις εκθέσεις των μαθητών μας ή την καθημερινή συνομιλία και τα δελτία ειδήσεων, γιατί η γλώσσα είναι πάνω απ' όλα μίμηση. Και φανταστείτε λέει να είσαι υποχρεωμένος να αναγνώσεις ένα τέτοιο κείμενο δημόσια -ένα μήνυμα του Υπουργού παιδείας στους μαθητές ας πούμε- με συνεχείς παύλες - παύσεις, επαναλήψεις όρων εντελώς αυτονόητων, τα αδιάκοπα τους/τις, στους/στις τι τιτίβισμα θα ακουγόταν τελικά και πόση βαρεμάρα θα προκαλούσε και σε μας τους ίδιους.
Υπερβολές θα μου πείτε. Κι όμως, αν σκεφτούμε τη γενικότερη γλωσσική αναρχία, αυθαιρεσία και κατάχρηση, κι από υπεύθυνα χείλη της πολιτείας, ιδίως νεότερους πολιτικούς ή διοικητικούς παράγοντες υπουργείων, τότε δεν είναι καθόλου υπερβολή. Ο καθηγητής Γλωσσολογίας του Ε.Κ.Π.Α Χριστόφορος Χαραλαμπάκης σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή έλεγε χαρακτηριστικά ότι "όταν το γλωσσικό ή συντακτικό λάθος ακούγεται συνέχεια, τελικά καθιερώνεται ως σωστό"(!). Τότε τι τη θέλουμε τη γραμματική και το συντακτικό; Ας τα καταργήσουμε κι αυτά, όπως καταργήσαμε τα πνεύματα και τις περισπωμένες ή τις υπογεγραμμένες να μη μας παιδεύουν άλλο...
Η άποψή μου είναι ότι μετά τις "έμφυλες ταυτότητες" στα Γυμνάσια, το "νομοσχέδιο αλλαγής φύλου" στα 15, ήρθε και η ώρα της γλώσσας να αλλάξει φύλο ή να το προσδιορίσει τέλος πάντων. Το πρόβλημα στη γλώσσα δεν είναι ο σεξισμός, όπως τον εννοούν, αλλά η άποψη ότι ο καθένας μπορεί να φαντάζεται και να λέει ό,τι θέλει για τη γλώσσα αγνοώντας ή παραβλέποντας σκόπιμα τη γραμματική και το συντακτικό για τους δικούς του λόγους (εμμονές ή πολιτικές ιδεοληψίες). Μπορεί να φαντάζεται πως όποιος λέει π.χ τη λέξη "άνθρωπος" ή "πολίτης" είναι σεξιστής γιατί τάχα δεν κάνει και τον απαραίτητο διαχωρισμό για τις γυναίκες που είναι επίσης άνθρωποι ή πολίτες. Μπορεί να φαντάζεται ότι είναι και ρατσιστής και φαλλοκράτης από πάνω. Δικαίωμά του να πιστεύει ό,τι θέλει.
Το λάθος τους είναι να νομίζουν ότι η γλώσσα έχει ή ότι θα μπορούσε να έχει φύλο. Η γλώσσα έχει γραμματικά γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο) που δεν είναι δυνατό να συμπίπτουν πάντα με τα φυσικά γένη των ανθρώπων. Το γένος δεν είναι πάντα το ίδιο φύλο. Ο λαός, ο κόσμος, ο άνθρωπος, είναι αρσενικού γένους λέξεις αλλά το φυσικό γένος ποικίλλει, το φύλο είναι ακαθόριστο. Το ίδιο συμβαίνει και με ουδέτερα π.χ το έθνος, το άτομο, το πρόσωπο κλπ. Οι λέξεις αυτές δεν έχουν θηλυκό γένος, ούτε μπορούν να αποκτήσουν γιατί είναι περιληπτικές έννοιες, όπως αντίστοιχα η κοινωνία, η ομάδα, η ιεραρχία κ.α που έχουν μόνο θηλυκό γένος. Λέξεις που δεν έχουν θηλυκό όπως πολίτης, βουλευτής, υπουργός, πρόεδρος, επίτροπος, γραμματέας, συγγραφέας, διδάκτωρ, επιστήμων έχουν ετυμολογία ή τέτοια σημασία που σχετίζεται με την ιστορία και την ιδιαίτερη παράδοση ενός χώρου -αφού το δικαίωμα του "πολίτη" ή του "βουλευτή" στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία ανήκε μόνο στους άνδρες- οπότε προσδιορίζονται με την αλλαγή του άρθρου όταν αφορούν γυναίκες, δηλαδή λέμε Ελληνίδα πολίτης, η βουλευτής της αντιπολίτευσης, η υπουργός εργασίας, η πρόεδρος του Αρείου Πάγου, η Ελληνίδα επίτροπος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η συγγραφέας του διηγήματος, η γραμματέας του κόμματος κλπ. Λέξεις-επινοήσεις του τύπου η πολίτισσα, η βουλεύτρια, η γραμματέα, η διδακτόρισσα, η επιστημόνισσα, η κοσμητόρισσα είναι εντελώς λανθασμένες και ανεπίτρεπτες. Μέχρι και πολίτρια (μου τό 'γραψε και μαθήτρια σε έκθεση) και γιατρέσσα και δικηγορέσσα και ζωγράφισσα κυκλοφορεί στο διαδίκτυο... φανταστείτε τι έχουμε ν' ακούσουμε δηλαδή από δω και πέρα.
Αλλά και για να επιστρέψουμε στα "περί σεξισμού στη γλώσσα", αν σταθούμε στο περιεχόμενο της λέξης σεξισμός, θα δούμε πολλές και αντιφατικές ερμηνείες της έννοιας, γιατί η αγγλική λέξη sex σημαίνει αφενός φύλο κι αφετέρου τη σεξουαλική πράξη. Τί από τα δύο έχει στο μυαλό του ο σεξιστής; Πότε ένα σχόλιο είναι σεξιστικό; Όταν υπονοεί διαφορά ή διάκριση ως προς το φύλο ή είναι ερωτικό υπονοούμενο; Πότε ένα πείραγμα είναι σεξιστικό; Αν αφορά το φύλο κάποιου ή το σώμα και τη σεξουαλικότητά του; Κι αν είναι σεξιστικό κάτι, είναι και χυδαίο; Κι αν υποθέσουμε ότι βρήκαμε τι από τα δύο είναι, και τα ξεκαθαρίσαμε στο μυαλό μας, πρέπει να καταλάβουμε ότι ο σεξισμός δεν υπάρχει στη γλώσσα, όσο στη σκέψη και τις προθέσεις κάποιου. "Δεν υπάρχουν κακές λέξεις αλλά κακές σκέψεις", έτσι δε λέμε εμείς οι φιλόλογοι; Οπότε ας αφήσουμε τη γλώσσα στην ησυχία της και τη σοφία της. Φτάνουν τα προβλήματα που έχει, μην της φορτώνουμε κι άλλα. Όλα τα είχαμε, ο σεξισμός μας έλειπε...
Για τα γλωσσικά ατοπήματα 4 πατήστε εδώ: http://papatsiros.blogspot.gr/2017/06/4.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου