Πέμπτη 22 Ιουνίου 2017

Γλωσσικά ατοπήματα 4

Γλωσσικά ατοπήματα 4

                                                                             Παπατσίρος Απόστολος
                                                                                      φιλόλογος

   οι τυχόν υποψηφιότητες, η τυχόν ευθύνη, τα τυχόν θύματα και οι τυχόν απόψεις…

  Έχει γίνει συνήθεια πλέον ν' ακούμε συχνά αλλά και να διαβάζουμε στα έγγραφα από το Υπουργείο Παιδείας και όχι μόνο, το λόγιο επίρρημα τυχόν, το οποίο σημαίνει ίσως ή ενδεχομένως, να συνοδεύει διάφορα ουσιαστικά ως επιθετικός προσδιορισμός. Όσοι το λένε ή το γράφουν έτσι το ταυτίζουν δηλαδή με το επίθετο πιθανός, -ή, -ό οπότε αλλάζουν εκτός από τη συντακτική χρήση του και τη σημασία του. Δείτε ενδεικτικά:

…για τυχόν υποψηφιότητες εκπαιδευτικών, οι οποίοι υπηρετούν…
Η τυχόν απόφαση της τριμελούς Λυκειακής Επιτροπής για μηδενισμό…

   Το λάθος είναι άλλο ένα παράδειγμα γλωσσικής αυθαιρεσίας, που επειδή λεγόταν και ακουγόταν, ατυχώς πέρασε και στα νεότερα λεξικά ως ένας ακόμα νεολογισμός και μετά εδραιώθηκε. Το τυχόν ως αρχαίο επίρρημα είναι άκλιτη λέξη και κατά συνέπεια δεν μπορεί να επέχει θέση ομοιόπτωτου προσδιορισμού, ως επίθετο δηλαδή -και μάλιστα έναρθρο- μπροστά από ουσιαστικό σε πρόταση. Βέβαια αυτοί που το χρησιμοποιούν ως επίθετο το αποδίδουν στη μετοχή Αορίστου β ΄ του τυγχάνω (ο τυχών, η τυχούσα, το τυχόν) η οποία όμως έχει διαφορετική σημασία (ο τυχαίος, -α, -ο ή ο κατά τύχη). Πώς λέμε ο πρώτος τυχών; Εκεί φαίνεται και η σημασία του όρου που είναι ο οποιοσδήποτε. Θα είχε ίσως νόημα να πεις για τυχόν πρόβλημα, αλλά όχι για τυχόν προβλήματα ή τυχόν συνέπειες. Τα προβλήματα είναι πιθανά ή ενδεχόμενα, όχι τυχαία, όπως και οι συνέπειες και οι υποψηφιότητες των εκπαιδευτικών ή οι αποφάσεις της Λυκειακής Επιτροπής είναι πιθανές ή ενδεχόμενες και καθόλου τυχαίες ή στην τύχη. Σκεφτείτε λέει η Λυκειακή Επιτροπή να αποφάσιζε στην τύχη ή όπως τύχει τι θα γινότανε…
   Το τυχόν ως επίρρημα συνήθως ακολουθεί το μήπως ή το αν και σημαίνει ίσως ή ενδεχομένως. Λέμε δηλαδή: μήπως τυχόν αργήσει, αν τυχόν τον συναντήσω, μην τυχόν και με πάρει ο ύπνος…

   Το γάρ πολύ της ποίησης… Έχει παραγίνει ενοχλητική από γραμματολογική κι αισθητική άποψη αυτή η συνήθεια ορισμένων να διασταυρώνουν τη λέξη ποίηση, ως δεύτερο συνθετικό, με ό,τι τους κατέβει στο μυαλό. Από τη διασταύρωση αυτή έχουν προκύψει κατά καιρούς διάφορα λεκτικά υβρίδια ή γλωσσικά τέρατα όπως: Επιπεδοποίηση, καθετοποίηση, πακετοποίηση, βελτιστοποίηση, επικαιροποίηση, ορθολογικοποίηση, ιδεολογικοποίηση, αντικειμενικοποίηση, αποαποικιοποίηση, σχετικοποίηση, αισθητικοποίηση, κειμενικοποίηση, ανευθυνοποίηση, καταστατικοποίηση, φασιστικοποίηση, ακυροποίηση, αποθεματικοποίηση, στατιστικοποίηση, επιστημονικοποίηση κι εσχάτως από επίσημα χείλη πανεπιστημιοποίηση, όταν τα 2 ΤΕΙ μας κάνουν ένα πανεπιστήμιο (!) και δε συμμαζεύεται. Πολύ ποίηση πρέπει να διαβάζουν όλοι αυτοί! Δεν εξηγείται αλλιώς αυτή η αγάπη για τη λέξη…

   Παλιά υπήρχαν τέτοιες λέξεις αλλά εξέφραζαν και κάποιο περιεχόμενο, είχαν κάποιο νόημα γιατί ανταποκρίνονταν σε κάποιες γλωσσικές ή κοινωνικές ανάγκες προσδιορισμού εννοιών, όπως για παράδειγμα κοινωνικοποίηση, περιθωριοποίηση, ομαδοποίηση, (α)πολιτικοποίηση, ιδιωτικοποίηση, κρατικοποίηση, προλεταριοποίηση, κολεκτιβοποίηση ή στα μαθηματικά η παραγοντοποίηση κα. Τώρα δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη απόδοσης περιεχομένου, παρά μόνο ανάγκη επίδειξης για κάποιους, που μεταφράζουν όπως λάχει τα Αγγλικά στα Ελληνικά ή υιοθετούν τα πάντα από τη «γλώσσα» της πληροφορικής. Γιατί να πεις ανευθυνοποίηση και όχι ανευθυνότητα; Γιατί να πεις σχετικοποίηση και όχι σχετικότητα; Τι παραπάνω προσθέτει η ορθολογικοποίηση στη λογική, τον ορθολογισμό ή τον εξορθολογισμό; Τι παραπάνω εννοείς με την ακυροποίηση που δεν εννοείται με την ακυρότητα ή την ακύρωση; Τι περισσότερο βάζεις στην αποθεματικοποίηση που δεν υπάρχει ήδη στην εξοικονόμηση, την αποταμίευση, την αποθήκευση και ανάλογα με το είδος που αναφέρεσαι; Τι παραπάνω προσθέτει η βελτιστοποίηση, στην προαγωγή, την ποιοτική βελτίωση, την ολοκλήρωση, την εξιδανίκευση της γνώσης, της παραγωγής, της προσπάθειας, του προγράμματος κοκ. Γιατί λέμε επικαιροποίηση (από το Αγγλικό update) αντί της ενημέρωσης αρχείων, ανατροφοδότησης γνώσης, ανανέωσης οδηγίας, εκσυγχρονισμού προγράμματος κλπ; Γιατί να πεις φασιστικοποίηση όταν υπάρχει ήδη ο εκφασισμός; Η αποαποικιοποίηση δε στέκει καθόλου, δε νοείται λέξη με δύο προθέσεις από-από στη σειρά, ας πούμε αγώνας ανεξαρτησίας, ελευθερία, εθνική χειραφέτηση. Και γιατί να πεις αισθητικοποίηση όταν υπάρχει ήδη η αισθητικότητα, η αισθητική ή η καλαισθησία στη γλώσσα; Ή μήπως όχι; 

   Ένα άλλο λάθος που βλέπουμε και διορθώνουμε συχνά στις εκθέσεις των μαθητών μας είναι η «ετεροκατεύθυνση» και το «ετεροκατευθύνομαι». Το ρήμα δεν υπάρχει στα έγκυρα λεξικά, ούτε νοείται ως λέξη η ετεροκατεύθυνση. Είναι απλώς άλλο ένα δείγμα φροντιστηριακής προέλευσης μέσα σε τόσα άλλα (κειμενογράφος, κειμενικό απόσπασμα κ.α.). Το σωστό είναι να πεις ότι εάν το άτομο ποδηγετείται ή χειραγωγείται (από τη μάζα, τους μηχανισμούς εξουσίας, τη διαφήμιση κλπ), αποπροσανατολίζεται και ενεργεί παρορμητικά ή σπασμωδικά. Το ετερο- συνοδεύει συνηθέστερα λέξεις ή ρήματα που μπορούν να δεχτούν και το αύτο- ή όμο- για να βγει κάποιο νόημα και να αποδίδεται λογικά και η αντίθεση. Λέμε ετεροπροσδιορισμός, ετερονομία, ετεροδοξία, ετερόχθων, ετερώνυμο γιατί υπάρχουν και τα αντίθετά τους ο αυτοπροσδιορισμός, η αυτονομία, η ομοδοξία, ο αυτόχθων, το ομώνυμο κλπ. Αυτά είναι ψιλά γράμματα θα μου πείτε, τι φταίνε τα παιδιά, αυτά ακούνε και διαβάζουν. Συμφωνούμε αλλά να μην έχουν την εντύπωση ότι η γλώσσα διαπλάθεται, γράφεται και συντάσσεται όπως θέλει ο καθένας, χωρίς κανόνες. Η γλώσσα πρέπει να εμπλουτίζεται με λέξεις που έχουν όμως κάποιο περιεχόμενο, εκφράζουν τις διαφορετικές κάθε φορά κοινωνικές ανάγκες ή τις απαιτήσεις της εποχής. Όχι όμως με λέξεις ή φράσεις ασυνάρτητες, ακατανόητες και εντελώς ανόητες. Δεν είμαστε ούτε γλωσσοπλάστες, ούτε ποιητές για ν’ αυτοσχεδιάζουμε «ποιητική αδεία». Ας σεβαστούμε τη γλώσσα και τις αξίες της. Μην έχουμε την αφελή αντίληψη ότι μ’ όλους αυτούς τους νεωτερισμούς και τις λεκτικές ακροβασίες εξελίσσεται η γλώσσα. Η γλώσσα είναι η πνευματική μας πατρίδα. Αν τη χάσουμε κι αυτή, δε θα’ χουμε καμιά πατρίδα, θα γίνουμε σαν τους «Ποσειδωνιάτες» του Καβάφη που ξέχασαν τη γλώσσα τους και δεν τους έμεινε τίποτα ελληνικό.   
                      
Ποσειδωνιάταις τοις εν τω Τυρρηνικώ κόλπω το μεν εξ αρχής
Έλλησιν ούσιν εκβαρβαρώσθαι Τυρρηνοίς ή Pωμαίοις γεγονόσι
   και τήν τε φωνήν μεταβεβληκέναι, τά τε πολλά των επιτηδευμάτων, 
άγειν δε μιάν τινα αυτούς των εορτών των Ελλήνων
έτι και νυν, εν η συνιόντες αναμιμνήσκονται των αρχαίων
ονομάτων τε και νομίμων, απολοφυράμενοι προς αλλήλους
και δακρύσαντες απέρχονται.
AΘΗΝAΙΟΣ

                                          
                                         Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται
                                             εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι
                                    με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους.
                                               Το μόνο που τους έμενε προγονικό

                                        ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,
                                     με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.
                                          Κ’ είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής
                                               τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται,
                                              και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,
                                             που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.
                                         Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή τους.
                                        Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Έλληνες -
                                                     Ιταλιώται έναν καιρό κι αυτοί·
                                                 και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,
                                                  να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά
                                       βγαλμένοι - ω συμφορά! - απ’ τον Ελληνισμό.

                                                                                     Κωνσταντίνος Καβάφης
                                        Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923 (εκδ. Ίκαρος)


  
  Για γλωσσικά ατοπήματα 1 πατήστε εδώ:http://papatsiros.blogspot.gr/2015/02/1.html

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου