Ἐπίλογος,  Μανόλης Αναγνωστάκης

Κι ὄχι αὐταπάτες προπαντός.

Τὸ πολὺ πολὺ νὰ τοὺς ἐκλάβεις σὰ δυὸ θαμποὺς

προβολεῖς μὲς στὴν ὁμίχλη

Σὰν ἕνα δελτάριο σὲ φίλους ποὺ λείπουν

μὲ τὴ μοναδικὴ λέξη: ζῶ.

«Γιατὶ» ὅπως πολὺ σωστὰ εἶπε κάποτε κι ὁ φίλος μου ὁ Τίτος* ,

«κανένας στίχος σήμερα δὲν κινητοποιεῖ τὶς μᾶζες

κανένας στίχος σήμερα δὲν ἀνατρέπει καθεστῶτα.»

Ἔστω.

Ἀνάπηρος, δεῖξε τὰ χέρια σου. Κρῖνε γιὰ νὰ κριθεῖς.

                                             (Στόχος 1970)

* Τίτος Πατρίκιος, ποιητής της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς

 

Ερ. Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος κατά τη γνώμη σας; Σε ποιους απευθύνεται ο ποιητής και ποια είναι η διάθεσή του; Στην απάντησή σας να αξιολογήσετε τρεις κειμενικούς δείκτες της επιλογής σας.

   Το ποίημα «Επίλογος» που τελειώνει την ποιητική συλλογή του «Στόχου», είναι και το τελευταίο της ποιητικής διαδρομής συνολικά του Αναγνωστάκη και αποτελεί ένα είδος υποθήκης για τους ποιητές της γενιάς του. Σ’ αυτούς απευθύνεται ο ποιητής λέγοντάς τους ότι δεν πρέπει να τρέφουν αυταπάτες για τους στίχους που γράφουν, τους οποίους και παρομοιάζει είτε σαν «δύο θαμπούς προβολείς μες την ομίχλη», που δεν φωτίζουν δηλαδή είτε σαν ένα «δελτάριο μὲ τὴ μοναδικὴ λέξη: ζῶ», μια επιστολική κάρτα στους φίλους δηλαδή που να τους λέει ότι είναι ζωντανοί κι ότι ακόμα γράφουν. Για τον λόγο αυτό ο ποιητής επιλέγει το β΄ ενικό πρόσωπο, σαν να θέλει, υπό μορφή διαλόγου, να νουθετήσει και να παρηγορήσει τους φίλους ποιητές, αφού θα τους απογοητεύσει πρώτα με την πικρή του διαπίστωση ότι «κανένας στίχος σήμερα δὲν κινητοποιεῖ τὶς μᾶζες, κανένας στίχος δὲν ἀνατρέπει καθεστῶτα», όπως έλεγε πολύ σωστά κι ο φίλος του Τίτος Πατρίκιος. Εδώ φαίνεται και η δική του απογοήτευση και αθυμία για την αδυναμία της ποίησης να αναστρέψει το πολιτικό κλίμα, να υποδείξει τον δρόμο και να οδηγήσει την κοινωνία. Αυτή είναι και η ιδεολογική τους ήττα, η διάψευση των ελπίδων που έτρεφαν κάποτε για την ποίηση και τον επαναστατικό της ρόλο ως τέχνης με κοινωνικό ή πολιτικό μήνυμα και σκοπό. Ωστόσο ο ποιητής δε διακηρύσσει την ηττοπάθεια, την παραίτηση ή τη φυγή, αντιθέτως σπεύδει να προτρέψει τους ποιητές να «δείξουν τα χέρια τους», ακόμα κι ας τους λένε οι άλλοι ότι είναι «ανάπηροι», δηλαδή ανήμποροι, αλλά τους προτρέπει να αντισταθούν στην απάθεια και την αδράνεια με την κριτική τους στάση. Το μήνυμα της αντίδρασης αυτής είναι διατυπωμένο εγερτικά κι εμφατικά με ειρωνικό τόνο και σε προστακτική έγκλιση με προτρεπτικό χαρακτήρα: «Κρῖνε γιὰ νὰ κριθεῖς», κι αντίθετα με το χριστιανικό κήρυγμα, «μην κρίνετε ίνα μην κριθήτε», που δεν εκφράζει ανήσυχα πνεύματα, όπως εδώ ο ποιητής.