Ενιαία εξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στη Γ΄ Λυκείου
Κριτήριο αξιολόγησης Παπατσίρος Απόστολος
Κείμενο 1ο: Ο θάνατος της οικειότητας
του Martin Jacqes, THE GUARDIAN
Eίναι εδραιωμένη στην κοινωνία μας η πεποίθηση ότι η αλλαγή είναι συνώνυμη με την πρόοδο. Oι κυβερνήσεις επανειλημμένα το διακηρύσσουν και πολλοί άνθρωποι φαίνεται να το ενστερνίζονται ως φιλοσοφία ζωής. Πρόκειται, βέβαια, για ανοησία. H αλλαγή δεν είναι πάντα καλή. Kαι οι πρόσφατες έρευνες που δείχνουν ότι είμαστε λιγότερο ευτυχισμένοι απ’ ό,τι στο παρελθόν υποδηλώνουν μια βαθύτερη δυσφορία στην καρδιά της δυτικής κοινωνίας…
O λόγος για τον οποίο αισθανόμαστε λιγότερο ευτυχείς απ’ όσο άλλοτε είναι ότι η οικειότητα στην οποία στηρίζεται η αίσθηση ευζωίας -προϊόν των πιο στενών, των πιο προσωπικών μας σχέσεων, ιδίως μέσα στην οικογένεια- αποδυναμώνεται. Aπό αυτή την άποψη, τρεις τάσεις αλλάζουν σε βάθος τη φύση των κοινωνιών μας. Πρώτα πρώτα, η ανάπτυξη του ατομικισμού, που πρωτοεκδηλώθηκε τη δεκαετία του ’60, έκανε τον εαυτό κυρίαρχο ενδιαφέρον και γενικό σημείο αναφοράς, ενώ οι προσωπικές ανάγκες του καθενός έγιναν η τελική δικαιολόγηση των πάντων. Zούμε στην εποχή του εγωισμού.Δεύτερον, έχουμε την αμείλικτη εξάπλωση της αγοράς σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. H εμπορευματοποίηση των πάντων έχει κάνει την κοινωνία, και τον καθένα από μας, πιο ανταγωνιστικούς. Tρίτον, έχουμε την ανάπτυξη των τεχνολογιών επικοινωνίας, ειδικότερα των κινητών τηλεφώνων και του διαδικτύου, οι οποίες συρρικνώνουν τον ιδιωτικό μας χώρο και επιταχύνουν τον ρυθμό της ζωής.
Bέβαια, εξακολουθούμε να είμαστε κοινωνικά ζώα. Aπολαμβάνουμε πολύ περισσότερες σχέσεις απ’ όσες άλλοτε. Όμως η ποσότητα δεν σημαίνει ποιότητα. Oι σχέσεις μας μπορεί να είναι πιο κοσμοπολίτικες αλλά γίνονται όλο και πιο ρηχές και προσωρινές. H κοινωνική μας ζωή έχει φτάσει να μιμείται τους ρυθμούς και τα χαρακτηριστικά της αγοράς. Στο μεταξύ, η οικογένεια -η έδρα των βασικών διά βίου σχέσεών μας- γίνεται ένας όλο και ασθενέστερος θεσμός: οι εκτεταμένες οικογένειες λιγοστεύουν, οι πυρηνικές οικογένειες γίνονται όλο και πιο μικρές και βραχύβιες, σχεδόν οι μισοί γάμοι καταλήγουν σε διαζύγιο και οι περισσότεροι γονείς περνούν λιγότερο καιρό με τα παιδιά τους προσχολικής ηλικίας.
H κεντρική έδρα της οικειότητας είναι η οικογένεια -όπως εκφράζεται στις σχέσεις του ζευγαριού και ανάμεσα σε γονείς και παιδιά. H οικειότητα αναπτύσσεται σε συνάρτηση με το χρόνο και τη διάρκεια. Στηρίζεται στην αμοιβαιότητα και την άνευ όρων αφοσίωση. Έχει τις ρίζες της στην εμπιστοσύνη. Kαι είναι επομένως από τη φύση της αντίθετη προς τις αξίες που προωθεί η αγορά.
Eκείνο όμως που πρέπει να μας απασχολεί περισσότερο είναι η χειροτέρευση της σχέσης γονιού-παιδιού. Tης σχέσης που είναι το λίκνο των πάντων, το σχολείο όπου μαθαίνουμε το αίσθημα ασφάλειας, την ταυτότητά μας και τα συναισθήματά μας, την ικανότητα να αγαπάμε, να μιλάμε και να ακούμε, να είμαστε ανθρώπινοι. H σχέση γονιού-παιδιού, και ιδιαίτερα μητέρας-παιδιού, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με όλους τους νόμους της αγοράς. Eίναι άνιση, χωρίς να απαιτεί ανταπόδοση για τις θυσίες. Aντίθετα, ο μόνος τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μπορούν να ανταποδώσουν όσα έχουν πάρει από τους γονείς είναι μέσα από την αγάπη που δίνουν, και τις θυσίες που κάνουν, για τα δικά τους παιδιά. Kι όμως αυτή η πιο πολύτιμη απ’ όλες τις ανθρώπινες σχέσεις υπονομεύεται και τιμωρείται. Kαθώς οι γυναίκες έχουν φτάσει να συμμετέχουν στην αγορά εργασίας όσο και οι άνδρες, αντιμετωπίζουν όλο και μεγαλύτερη στενότητα χρόνου, με βαθιές συνέπειες για την οικογένεια και ιδίως τα παιδιά. Tα ποσοστά γεννητικότητας έχουν πέσει κατακόρυφα. H θεμελιωδέστερη ανθρώπινη λειτουργία, η αναπαραγωγή, πολιορκείται από τις αξίες του ατομικισμού. Tα ζευγάρια είναι όλο και πιο απρόθυμα να κάνουν τις θυσίες χρόνου, χρήματος και αφοσίωσης που απαιτεί η ανατροφή των παιδιών. Oι γονείς περνούν τώρα λιγότερο καιρό με τα βρέφη και τα νήπιά τους.
Oι συνέπειες είναι ήδη εμφανείς στα σχολεία. Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε από το υπουργείο Παιδείας πέρσι, οι δάσκαλοι υποστηρίζουν ότι τα μισά παιδιά ξεκινούν τώρα το σχολείο χωρίς να μπορούν να μιλήσουν με ευκρίνεια και να γίνουν κατανοητά, χωρίς να μπορούν να ανταποκριθούν σε απλές οδηγίες, να αναγνωρίσουν το όνομά τους ή να μετρήσουν ώς το πέντε. Για να μπορέσουμε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας, παραμελούμε τα παιδιά μας, υποκαθιστούμε τον χρόνο μας κοντά τους πληρώνοντας άλλους, ενώ η τηλεόραση και τα βιντεοπαιχνίδια χρησιμοποιούνται σαν μέσα απασχόλησης των παιδιών. Kαι το πρόβλημα υπάρχει σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Oι «πλούσιοι σε χρήμα-φτωχοί σε χρόνο» επαγγελματίες είναι μια από τις ομάδες που τις αφορά ιδιαίτερα. O χρόνος είναι το σημαντικότερο δώρο που μπορεί ένας γονιός να κάνει στο παιδί του -κι όμως ο χρόνος είναι αυτό που είμαστε λιγότερο πρόθυμοι να δώσουμε.
Eίναι αδύνατον να προβλέψουμε τις ακριβείς συνέπειες, ωστόσο η μείωση της συναισθηματικής ευφυΐας και τα προβλήματα συμπεριφοράς φαίνονται αναπόφευκτα. Ωστόσο, η έλλειψη οικειότητας δεν πλήττει μόνο τις ανθρώπινες σχέσεις. Mειώνεται όλο και περισσότερο η εξοικείωσή μας με την ίδια την ανθρώπινη κατάσταση. Πολλοί υποστηρίζουν ότι τα MME μας έχουν προσφέρει πολλή γνώση. Tο πρόβλημα είναι ότι αυτά που μαθαίνουμε από τα MME έχουν ελάχιστη σχέση με την προσωπική εμπειρία και με τη γνώση της πραγματικότητας που μεταφέρεται από την εδραιωμένη κοινότητα, τους ανθρώπους που ξέρουμε και εμπιστευόμαστε. H κοινωνία έχει κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση, προς μια εφηβική κουλτούρα που περιφρονεί την ηλικία και την πείρα. H σχέση μας με τις πιο βασικές εμπειρίες της ζωής αποκτά σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό ηδονοβλεπτικό χαρακτήρα. O θάνατος, για παράδειγμα, προσφέρεται σε αφθονία προς κατανάλωση από τα MME, γυμνός από κάθε πόνο, ανάμεσα σε κουτσομπολιά και δελτία καιρού. Δεν υπάρχει χρόνος για να σκεφτείς τι έχει συμβεί, να συμπονέσεις, να συγκινηθείς. Άλλωστε ο πόνος είναι κάτι που πρέπει να αποφεύγεται, να κρύβεται, να «διασκεδάζεται» – είναι αντικαταναλωτικός.
H παρακμή της κοινότητας και η κυριαρχία των MME οδηγεί σε απευαισθητοποίηση, σε αποξένωση από τα θεμελιώδη συναισθήματα χωρίς τα οποία δεν έχουμε τη δυνατότητα να καταλάβουμε το νόημα της ζωής: δεν υπάρχουν κορυφές χωρίς χαράδρες. Tι μπορεί να γίνει, λοιπόν; Ίσως όχι πολλά. Όμως η παρατήρηση δεν χάνει την αξία της. Yπάρχει, μήπως, τίποτα πιο σημαντικό από την ανθρωπιά μας; Aν αρκετοί άνθρωποι συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει, ίσως μπορέσουμε να ανακτήσουμε λίγο από τον χαμένο εαυτό μας. (Αναδημοσίευση, εφημ. Καθημερινή 1/1/2005, διασκευή)
Κείμενο 2ο: Μήτσου Παπανικολάου, «Μέσα στη βουή του δρόμου»
Μέσα στη βουή του δρόμου
ήταν να βρω το όνειρό μου,
να το βρω και να το χάσω
κι ούτε πια που θα το φτάσω.
Μια στιγμή πέρασε μπρος μου
κι ήταν η χαρά του κόσμου,
η χαρά που μας ματώνει
σαν οι πιο μεγάλοι πόνοι.
Πέρασε όπως περνούνε
όσα δε θα ξαναρθούνε—
πουλιά που 'χουν φτερουγίσει
σύννεφα μέσα στη δύση.
Κι άφησε στο πέρασμά του
—πέρασμα ζωής, θανάτου—
στην καρδιά μου σα σφραγίδα
ω την πεθαμένη ελπίδα.
Μιαν ελπίδα πεθαμένη
που μας ζει και μας πεθαίνει
κι όλο μας τραβάει δω κάτου
ώς την πόρτα του θανάτου.
Όνειρο γλυκό και ξένο
και παντοτινά χαμένο,
σε κρατώ στο νου μου ακόμα
σαν τριαντάφυλλο στο στόμα.
Όταν πέρασες με πήρες
κι όλες μου άνοιξες τις θύρες
με το μαγικό κλειδί σου
του χαμένου παραδείσου.
(Μήτσος Παπανικολάου 1900-1943)
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου 1 (120 λέξεις ). Μονάδες 20
Β1. Για ποιους λόγους η οικογένεια έχασε τον καταλυτικό της ρόλο στην αγωγή και τη φροντίδα των παιδιών σύμφωνα με τον συντάκτη; Ποια είναι η συνέπεια αυτής της αδυναμίας της οικογένειας στην ωρίμανση και την κοινωνική εξέλιξη των παιδιών και πως επιβεβαιώνεται αυτό από τον συντάκτη; Μονάδες 10
Β2α. «O χρόνος είναι το σημαντικότερο δώρο που μπορεί ένας γονιός να κάνει στο παιδί του». Να αιτιολογήσετε την άποψη αυτή με ένα δικό σας αναλυτικό επιχείρημα και ένα τεκμήριο ως παράδειγμα. Μονάδες 9
Β2β. Να εξηγήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στη φράση «πλούσιοι σε χρήμα-φτωχοί σε χρόνο» και των δύο ερωτηματικών στην τελευταία παράγραφο του κειμένου.
Μονάδες 6
Β3α. Να βρείτε στο κείμενο ένα επιχείρημα και να αξιολογήσετε την εγκυρότητά του κι ένα τεκμήριο και να αξιολογήσετε την αξιοπιστία του. Μονάδες 6
Β3β. Να βρείτε μια χαρακτηριστική περίπτωση επίκλησης στο συναίσθημα στο κείμενο και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. Μονάδες 4
Γ. Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος κατά τη γνώμη σας. Ποια είναι η διάθεση του ποιητή και πώς υποδηλώνεται αυτή στο ποίημα; Να αξιολογήσετε την επιλογή του τίτλου. Στην απάντησή σας να αξιοποιήσετε τρεις κειμενικούς δείκτες της επιλογής σας. Μονάδες 15
Δ. «H παρακμή της κοινότητας και η κυριαρχία των MME οδηγεί σε απευαισθητοποίηση, σε αποξένωση από τα θεμελιώδη συναισθήματα χωρίς τα οποία δεν έχουμε τη δυνατότητα να καταλάβουμε το νόημα της ζωής».Να στοχαστείτε πάνω στο πρόβλημα και να γράψετε ένα άρθρο που να επαναπροσδιορίζετε το νόημα της ζωής που πρέπει να κατανοούν κι επιθυμούν οι άνθρωποι σήμερα.(400 λέξεις) Μονάδες 30
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Κείμενο 1ο: Ο θάνατος της οικειότητας
Α. Περίληψη του κειμένου 1:
Σύμφωνα με τον συντάκτη η απώλεια της ευτυχίας των ανθρώπων, συγκριτικά με το παρελθόν, οφείλεται στην έλλειψη οικειότητας στις μεταξύ τους σχέσεις. Ο ατομικισμός, η κυριαρχία των νόμων της αγοράς και η εξάπλωση των τεχνολογιών επικοινωνίας, άλλαξαν τις συνήθειες των ανθρώπων και αλλοίωσαν την ποιότητα των σχέσεών τους. Άμεσο επακόλουθο της εξέλιξης αυτής είναι η βαθιά κρίση των διαπροσωπικών σχέσεων μέσα στην οικογένεια που τα αποτελέσματά της γίνονται αντιληπτά από τα πρώτα κιόλας βήματα των παιδιών στο σχολείο. Την προβληματική εικόνα της οικογένειας συμπληρώνουν τα ΜΜΕ, που συχνά διαστρεβλώνουν τα γεγονότα και χάνουμε την αίσθηση της πραγματικότητας. Τελικά ο άνθρωπος μπορεί να ξαναβρεί το νόημα της ζωής του, αρκεί να ξαναβρεί τον εαυτό του και ν’ ανακτήσει τις χαμένες του ευαισθησίες. (120 λέξεις)
Β1. Για ποιους λόγους η οικογένεια έχασε τον καταλυτικό της ρόλο στην αγωγή και τη φροντίδα των παιδιών σύμφωνα με τον συντάκτη; Ποια είναι η συνέπεια αυτής της αδυναμίας της οικογένειας στην ωρίμανση και την κοινωνική εξέλιξη των παιδιών και πως επιβεβαιώνεται αυτό από τον συντάκτη; (150 λέξεις) Μονάδες 15
Ο λόγος που η οικογένεια έχασε τον καταλυτικό της ρόλο στην αγωγή και τη φροντίδα των παιδιών είναι η έλλειψη χρόνου και ενδιαφέροντος κατά συνέπεια, από τους γονείς για τα παιδιά. Οι γονείς περνούν λιγότερο καιρό με τα βρέφη και τα νήπιά τους και ο λόγος είναι είτε οι επαγγελματικές υποχρεώσεις είτε η διάλυση της οικογένειας και τα συχνά διαζύγια. Τα ζευγάρια είναι απρόθυμα να κάνουν θυσίες χρόνου για τα παιδιά τους με άμεση συνέπεια την απώλεια της οικειότητας μεταξύ των μελών της οικογένειας και ακολούθως τη μείωση της συναισθηματικής ευφυΐας των παιδιών με τα προβλήματα συμπεριφοράς. Ο τρόπος που επιβεβαιώνει την άποψη του αυτή ο συντάκτης είναι η επίκληση στη λογική με τεκμήριο μια μελέτη που δημοσιεύτηκε από το υπουργείο παιδείας της Αγγλίας (το άρθρο είναι αναδημοσίευση από την εφημερίδα GUARDIAN) και αναφέρει τις διαπιστώσεις των δασκάλων, που περιγράφουν την αδυναμία των μικρών μαθητών (οι μισοί της Α΄τάξης) να μιλήσουν ευκρινώς και κατανοητά, να αναγνωρίσουν το όνομά τους ν’ ανταποκριθούν στοιχειωδώς σε απλές οδηγίες ανάγνωσης ή της αρίθμησης έως το πέντε. «Σε μια μελέτη …ώς το πέντε».
Β2α. «O χρόνος είναι το σημαντικότερο δώρο που μπορεί ένας γονιός να κάνει στο παιδί του». Να αιτιολογήσετε την άποψη αυτή με ένα δικό σας αναλυτικό επιχείρημα και ένα τεκμήριο ως παράδειγμα. Μονάδες 9
Ο χρόνος είναι το σημαντικότερο δώρο που μπορούν να κάνουν οι γονείς στα παιδιά τους. Από μικρή ηλικία πρέπει να είναι δίπλα τους -όχι από πάνω τους- να τα φροντίζουν να τα διαπαιδαγωγούν σωστά, ώστε να ακολουθούν κανόνες και να έχουν μέτρο στη ζωή τους. Αν δεν το κάνουν οι γονείς με διάθεση να αφοσιωθούν στα παιδιά τους και προθυμία να αφιερώσουν τον χρόνο που δικαιούνται τα παιδιά τους, μέχρι την ενηλικίωσή τους έστω, τα παιδιά θα εκτεθούν σε άλλου είδους επιρροές, όχι απαραίτητα θετικές (παρέες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον) με απρόβλεπτα για τον ψυχισμό και τη συμπεριφορά τους αποτελέσματα.
Αν για παράδειγμα ο πατέρας δεν παίρνει το παιδί του, όσο είναι ακόμα παιδί, να πάνε μαζί στο πάρκο ή στο στάδιο να περπατήσουν, να αθληθούν, να κάνουν ποδήλατο ή να παίξουν μαζί κάποιο παιχνίδι, με τη δικαιολογία ότι δεν έχει χρόνο γιατί εργάζεται πολύ ή ότι είναι κουρασμένος, όταν θα έχει περισσότερο χρόνο, γιατί δε θα εργάζεται τόσο, τότε θα είναι πολύ αργά για τα παιδιά, θα έχουν ήδη ενηλικιωθεί και θα έχουν φύγει από το σπίτι. Τότε θα έχουν τους φίλους τους ή τη σχέση τους, δε θα έχουν ανάγκη τους γονείς τους. Ο χρόνος αυτός που χάθηκε δεν αναπληρώνεται, τα χρόνια αυτά δε γυρίζουν πίσω.
Β2β. Να εξηγήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στη φράση «πλούσιοι σε χρήμα-φτωχοί σε χρόνο» και των δύο ερωτηματικών στην τελευταία παράγραφο του κειμένου. Μονάδες 6
Τα εισαγωγικά στη φράση «πλούσιοι σε χρήμα-φτωχοί σε χρόνο» εκφράζουν ειρωνεία μέσα από την αντίθεση των λέξεων πλούσιοι-φτωχοί και την παρήχηση του συμπλέγματος χρ- (χρήμα-χρόνος), που είναι σαν λογοπαίγνιο. Τα ερωτηματικά στο τέλος είναι σκόπιμα, εισάγουν την απορία ώστε να προκαλέσουν τον αναστοχασμό του δέκτη -για το τι μπορεί να γίνει για την αποφυγή αυτών των προβλημάτων- και να δοθεί τελικά εμφατικά η απάντηση και ως προτροπή στο δεύτερο ερωτηματικό, ότι δεν μπορούμε παρά να σώσουμε την ανθρωπιά μας.
Β3α. Να βρείτε στο κείμενο ένα επιχείρημα και να αξιολογήσετε την εγκυρότητά του κι ένα τεκμήριο και να αξιολογήσετε την αξιοπιστία του. Μονάδες 6
«H κεντρική έδρα της οικειότητας είναι η οικογένεια -όπως εκφράζεται στις σχέσεις του ζευγαριού και ανάμεσα σε γονείς και παιδιά. H οικειότητα αναπτύσσεται σε συνάρτηση με το χρόνο και τη διάρκεια. Στηρίζεται στην αμοιβαιότητα και την άνευ όρων αφοσίωση. Έχει τις ρίζες της στην εμπιστοσύνη. Kαι είναι επομένως από τη φύση της αντίθετη προς τις αξίες που προωθεί η αγορά».
Επιχείρημα έγκυρο, αληθές και ορθό είναι η 4η παράγραφος: «H κεντρική…αγορά». Είναι ένας παραγωγικός συλλογισμός με βέβαιο συμπέρασμα. Εγκυρότητα υπάρχει γιατί το συμπέρασμα (Kαι είναι επομένως από τη φύση της αντίθετη προς τις αξίες που προωθεί η αγορά) προκύπτει κατά λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες, οι οποίες συνδέονται και με μέσο όρο τη λέξη «οικειότητα», που επαναλαμβάνεται στις α΄ και β΄ προκείμενες κι εννοείται στη γ΄ και δ΄ προκείμενες και το συμπέρασμα στο τέλος. Οι προκείμενες είναι αληθείς κρίσεις εφόσον ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Επομένως ο συλλογισμός είναι ορθός.
Τεκμήρια: «οι εκτεταμένες οικογένειες λιγοστεύουν, οι πυρηνικές οικογένειες γίνονται όλο και πιο μικρές και βραχύβιες, σχεδόν οι μισοί γάμοι καταλήγουν σε διαζύγιο και οι περισσότεροι γονείς περνούν λιγότερο καιρό με τα παιδιά τους προσχολικής ηλικίας».
Ο αρθρογράφος προκειμένου να πείσει ότι «η οικογένεια γίνεται ένας όλο και ασθενέστερος θεσμός», επικαλείται ως τεκμήρια γενικές αλήθειες ή καταστάσεις της πραγματικότητας, με στοιχεία της κρίσης του θεσμού (μισοί γάμοι καταλήγουν σε διαζύγιο) που δεν αμφισβητούνται. Τα τεκμήρια αυτά θεωρούνται αξιόπιστα κι επαρκή για την κρίση της οικογένειας γιατί αποτελούν αντικείμενο κοινής εμπειρίας για τη σύγχρονη μορφή της οικογένειας.
Β3β. Να βρείτε μια χαρακτηριστική περίπτωση επίκλησης στο συναίσθημα στο κείμενο και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. Μονάδες 4
«O θάνατος, για παράδειγμα, προσφέρεται σε αφθονία προς κατανάλωση από τα MME, γυμνός από κάθε πόνο, ανάμεσα σε κουτσομπολιά και δελτία καιρού. Δεν υπάρχει χρόνος για να σκεφτείς τι έχει συμβεί, να συμπονέσεις, να συγκινηθείς. Άλλωστε ο πόνος είναι κάτι που πρέπει να αποφεύγεται, να κρύβεται, να «διασκεδάζεται» – είναι αντικαταναλωτικός».
Ο αρθρογράφος αναφέρεται με προφανή ειρωνεία στον τρόπο που τα ΜΜΕ προβάλλουν τον θάνατο, ανάμεσα σε κουτσομπολιά και δελτία καιρού και στρέφεται στον αναγνώστη που είναι και θεατής τους, σε β΄ ενικό πρόσωπο, για να τον ευαισθητοποιήσει περισσότερο, να τον «αφυπνίσει», με το ασύνδετο σχήμα (να σκεφτείς, να συμπονέσεις, να συγκινηθείς) ή ότι (ο πόνος πρέπει να αποφεύγεται, να κρύβεται, να «διασκεδάζεται»). Ο αρθρογράφος επικαλείται το συναίσθημα του δέκτη προκειμένου να μη μένει απαθής μπροστά στον θάνατο αλλά να συναισθάνεται τον πόνο που προκαλεί στους ανθρώπους.
Γ. Για την απάντηση διαβάστε το ερμηνευτικό σχόλιο: Μέσα στη βουή του δρόμου
